Jaka jest rola diety w walce z nowotworami?
Prewencja pierwotna nowotworów to szereg działań obniżających ryzyko zachorowania na nowotwory. Europejski Kodeks Walki z Rakiem, to dokument zawierający 12 zaleceń takich zachowań i działań, które obniżają ryzyko zachorowania na nowotwory. Kodeks zawiera między innymi zalecenia dotyczące utrzymywania prawidłowej masy ciała, przestrzegania zaleceń prawidłowego sposobu żywienia oraz codziennej aktywności fizycznej.
Czynników ryzyka nowotworów jest wiele. Jednym z nich jest otyłość. Warto pamiętać, że każdy dodatkowy kilogram tłuszczu podnosi ryzyko zachorowania na nowotwór. Dla przykładu ryzyko raka jelita grubego i odbytnicy wzrasta o 15 proc. u osób z nadwagą i o 32 proc. u osób otyłych w porównaniu do osób z prawidłową masą ciała. Utrzymanie prawidłowej masy ciała jest samodzielnym czynnikiem ochronnym, ale można go również osiągnąć poprzez zadbanie o to co jemy oraz poprzez zwiększenie aktywności fizycznej.
Co oznacza prawidłowy sposób żywienia? To przestrzeganie pewnych prostych zaleceń, takich jak spożywanie dużej ilości bogatych w błonnik produktów pełnoziarnistych zamiast białej mąki, pełnych białka roślin strączkowych, oraz warzyw i owoców. Pamiętajmy, żeby porcja warzyw i/lub owoców była częścią każdego posiłku.
Ponadto Kodeks mówi również o tym, że warto ograniczać spożycie wysokokalorycznych produktów, czyli takich, które mają dużo cukrów i tłuszczu. Należy zwracać uwagę na etykiety i wybierać produkty proste. Jeśli spożywamy węglowodany, to żeby nie były to białe mąki, tylko pełnoziarniste. Jeśli ktoś lubi naleśniki, to niech z nich nie rezygnuje, tylko zrobi je z pełnoziarnistej mąki i doda świeże owoce, zamiast słodkiego dżemu. Warto również całkowicie zrezygnować z napojów słodzonych, szczególnie tych gazowanych. Nie zdajemy sobie sprawy że szklanka takiego napoju może zawierać nawet kilkanaście łyżeczek zwykłego białego cukru. Częste spożywanie tych napojów sprzyja nadwadze i otyłości.
Kodeks mówi również o ograniczeniu spożycia mięsa czerwonego (nie więcej niż 500 g tygodniowo) oraz żywności z dużą ilością soli (wędliny, kiełbasy).
Zmiana naszych upodobań żywieniowych, naszych przyzwyczajeń nie jest łatwa. Pamiętajmy jednak, że nie trzeba tu robić rewolucji. Warto stopniowo wprowadzać pewne modyfikacje w naszej diecie np. kiedy robię sobie posiłek, to pamiętam, by było w nim warzywo lub owoc, a jeśli chce mi się pić, to wybieram wodę albo np. sok pomidorowy. Jeśli potrzebuję przekąski, bo jestem bardzo głodny, to zamiast chwycić batonik, jem jabłko, zupę pełną warzyw czy nawet kanapkę, ale z pełnoziarnistego pieczywa. To takie drobne modyfikacje, które zostaną z nami na stałe. Nie chodzi tu zatem o znaczące ograniczenia, tylko stopniową eliminacje złych nawyków.
Z tym zaleceniem Kodeksu Walki z Rakiem wiąże się również zalecenie aktywności fizycznej. Codzienna aktywność fizyczna jest samodzielnym czynnikiem ochronnym, zmniejszającym ryzyko zachorowania na nowotwór. I znowu nie chodzi tu o rewolucje typu codzienny, godzinny bieg, tylko o drobne zmiany np. ograniczanie czasu spędzanego na siedząco. Jeśli pracujemy za biurkiem, to przynajmniej co dwie godziny powinniśmy wstać i przez 15 minut stać lub chodzić (na przykład prowadząc rozmowę telefoniczną). Wieczorem zamiast siedzieć przed telewizorem, warto wybrać spacer. Już 30 minut spaceru dziennie jest korzystne dla naszego zdrowia. Ważna jest tu systematyczność i regularność. Każda przerwa w siedzeniu jest dobra dla naszego zdrowia i może zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory. Korzystna jest nawet niezbyt intensywna aktywność, ale regularna. Szacuje się, że osoby które regularnie ćwiczą mają o 25 proc. niższe ryzyko zachorowania na raka jelita grubego w porównaniu do osób mało aktywnych.
Czy nowotworów dietozależnych przybywa, np. właśnie przez brak ruchu i otyłość?
Przez to, że zmienił się nasz tryb życia, coraz więcej Polaków jest otyłych lub ma nadwagę. To niestety, powoduje, że obserwujemy wzrost liczby zachorowań na nowotwory, które mogą być związane z nadmierną masą ciała. Otyłość to drugi, po paleniu tytoniu, najważniejszy czynnik, który zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. Istnieje kilka możliwych przyczyn związku między nadmierną masą ciała i nowotworami. Jedną z nich mogą być hormony (np. estrogen) uwalniane z komórek tkanki tłuszczowej, które stymulują rozwój raka. Ponadto nadmiar tłuszczu powoduje większą oporność na insulinę, a także zwiększa procesy zapalne w organizmie i podnosi poziom wielu czynników wzrostu, co może inicjować rozwój nowotworów.
Związek między sposobem żywienia i nowotworami jest bardzo złożony. Spożywane przez nas pokarmy zawierają tysiące bioaktywnych składników. Każdy z nich może samodzielnie lub w powiązaniu z innymi wpływać na różne fazy rozwoju nowotworu. Badania naukowe wykazały ochronną rolę produktów pochodzenia roślinnego, a szczególnie warzyw i owoców. Oszacowano, że ryzyko rozwoju nowotworów jest o ok. 11 proc. niższe u ludzi, którzy jedzą głównie produkty pochodzenia roślinnego w porównaniu z osobami, których dieta jest w nie uboga. Ponadto udowodniono, że ograniczenie ilości mięsa czerwonego i unikanie przetworów mięsnych znacznie obniża ryzyko raka jelita grubego.
Badania naukowe dowodzą, że regularna aktywność fizyczna obniża ryzyko zachorowania na nowotwory jelita grubego, piersi i błony śluzowej macicy. Ponadto jest doskonałym sposobem na utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Jakie badania skriningowe powinny wykonywać osoby zdrowe? Czy oprócz mammografii, cytologii czy badań kolonoskopowych są inne badania przesiewowe, które trzeba systematycznie wykonywać?
Niektóre rodzaje nowotworów mogą być wykryte zanim pojawią się symptomy choroby. Wczesne rozpoznanie znacznie zwiększa szanse wyleczenia. W Polsce prowadzone są zorganizowane badania przesiewowe w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy oraz raka jelita grubego. W przypadku tych dwóch ostatnich nowotworów możliwe jest również wykrycie i wyleczenie zmian przednowotworowych. Jeśli chodzi o pozostałe nowotwory to nie ma obecnie uznanych standardów testów przesiewowych wśród zdrowej populacji. Dlatego tak ważna jest modyfikacja stylu życia. Zaprzestanie palenia tytoniu, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, przestrzeganie prawidłowych zasad żywienia, codzienna aktywność fizyczna i abstynencja alkoholowa. Trzeba pamiętać o ochronie skóry przed słońcem oraz korzystać ze szczepień ochronnych. Szacuje się, że nawet połowie wszystkich zgonów z powodu nowotworów w Europie można zapobiec, jeśli wszyscy będą przestrzegać zaleceń Europejskiego kodeksu walki z rakiem.
Więcej informacji: www.kodekswalkizrakiem.pl
