Nieefektywne gospodarowanie lekiem jest problemem występującym na każdym poziomie systemu opieki zdrowotnej i przyczynia się nie tylko do marnotrawienia pieniędzy przeznaczanych na tę grupę produktów, ale również pociąga za sobą wysokie ryzyko zagrożenia zdrowia, a nawet życia pacjentów, w tym możliwość powstania wielu niepożądanych działań związanych z terapią lekową.
W przypadku szpitali leki są drugim najbardziej kosztochłonnym segmentem wydatków, tuż po wynagrodzeniach. W obliczu pogłębiających się zadłużeń znacznej liczby placówek medycznych w Polsce, warto więc bliżej przyjrzeć się wydatkom ponoszonym na leki lub związanym z terapią lekową.
Optymalizacja kosztów leków powinna obejmować cały proces gospodarki lekowej w szpitalu – od zakupu leku, poprzez jego magazynowanie, zarządzanie na poziomie apteki szpitalnej, po zarządzanie na poziomie oddziałów. Zmiany wprowadzane na etapie zakupu i magazynowania leków dotyczyć mogą m. in. rozeznania podmiotu leczniczego w zakresie możliwości przynależności do grup zakupowych, rozważenie zmian dostawców leków, szczegółowego sprawdzania dostarczanych do szpitala produktów, monitorowania warunków przechowywania leków, regularnych inwentaryzacji stanów magazynów, odpowiedniego rozmieszczenia produktów w magazynach (osobne przechowywanie leków silnie działających, do użytku wewnętrznego i zewnętrznego, itp.).
W obszarze zarządzania lekiem na poziomie apteki szpitalnej podkreślić należy rolę Komitetu Terapeutycznego, znaczenie dobrze skonstruowanych, rozbudowanych receptariuszy szpitalnych, korzyści z wdrożenia szpitalnej polityki antybiotykowej, regularne prowadzenie analiz zużycia i kosztów leków, konieczność korzystania z wyników analiz farmakoekonomicznych, monitorowanie działań niepożądanych i kalkulacji związanych z nich kosztów, przeglądy zleceń lekarskich pod względem racjonalności zlecanych terapii.
Optymalizacja gospodarki lekowej na oddziałach szpitalnych obejmować może restrykcyjne zabezpieczenie leków przed osobami nieupoważnionymi, zmniejszenie zapasów leków w apteczkach oddziałowych, konieczność zleceń leków na konkretnego pacjenta, prowadzenie szczegółowej dokumentacji zleceń i podań leków, regularne kontrole apteczek oddziałowych przez farmaceutów, włączenie farmaceutów klinicznych w prace na oddziałach szpitalnych.
W optymalizacji gospodarki lekiem należy podkreślić też ogromną rolę nowoczesnych technologii, m.in. indywidualnie projektowanych systemów informatycznych łączących oddziały z aptekami szpitalnymi, systemów automatycznej dystrybucji leków czy systemów informatycznych wspomagających przygotowywanie leków w pracowniach w dawkach indywidualnych.
Wdrożenie nawet prostych zasad racjonalizacji gospodarki lekiem w szpitalach z pewnością ułatwi zarządzanie produktami leczniczymi i pozwoli na osiągnięcie oszczędności, poprawiając jednocześnie jakość opieki nad pacjentem (m. in. poprzez stosowanie leków o udowodnionej efektywności klinicznej czy monitorowanie systemu ordynacji leków). Zmniejszenie ryzyka popełnienia błędów medycznych oraz znaczne ograniczenie ryzyka możliwości wystąpienia niepożądanych działań produktów leczniczych, umożliwi wielu pacjentom szybszy powrót do zdrowia, co dodatkowo znacznie zmniejszy społeczne koszty związane z chorobą (koszty rent, zasiłków, utraconej produktywności, itp.).
Racjonalizacja gospodarki lekiem jest jednak zadaniem dość trudnym, m. in. z uwagi na ogromną liczbę leków dostępnych na rynku (często również w Szpitalnych Listach Leków), a także często nieefektywnie działający system zaopatrzenia szpitali w te produkty. Wydaje się więc, że zasadniczym elementem ułatwiającym lub hamującym proces racjonalizacji farmakoterapii wydaje się być informacja. Brak treści dotyczących zagadnień efektywności kosztowej terapii w programach nauczania przyszłych lekarzy, pielęgniarek, a nade wszystko menedżerów ochrony zdrowia prowadzi do sytuacji, w której świadomość kosztów leczenia pacjenta czy możliwości zmniejszenia wydatków na terapię jest bardzo niska.
Dr Urszula Religioni – absolwentka zarządzania w ochronie zdrowia (UW) i zdrowia publicznego (WUM). Autorka ponad 100 publikacji naukowych z zakresu zdrowia publicznego, zarządzania w ochronie zdrowia, ekonomiki zdrowia - obecnie ukończyła prace nad zestawem rekomendacji dla podmiotów leczniczych, mających na celu racjonalizację gospodarki lekiem.
