Jakie są obecnie największe problemy medycyny paliatywnej?
W medycynie paliatywnej od lat mówiło się o niedofinansowaniu lub ograniczeniu dostępności świadczeń. Od stycznia 2017 roku weszły nowe taryfy finansowania świadczeń z medycyny paliatywnej. Nadal pozostaje wiele kwestii do pilnego rozwiązania, np. problem kolejek do hospicjów – w niektórych województwach chorzy czekają nawet cztery miesiące, a ta tendencja będzie się nasilać z uwagi na przestarzałe metody kwalifikacji pacjentów do leczenia, starzenie się społeczeństwa oraz wzrost zachorowalności na nowotwory i inne postępujące nieuleczalne choroby. Obecnie rocznie z tego powodu umiera około 380 tysięcy osób, z czego na choroby przewlekłe – około 320 tysięcy, a na nowotwory – około 95 tysięcy. Coraz większa liczba pacjentów będzie objęta opieką paliatywną – tylko czy starczy pieniędzy i specjalistów?
Jakie wyzwania stoją zatem obecnie przed opieką paliatywną?
Po pierwsze, dalsze zmiany związane z finansowaniem – w tym wprowadzenie możliwości sumowania procedur (takich jak np. przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych, podawanie bisfosfonianów, zakładanie PEG, zabiegowe metody leczenia bólu i inne) do wartości osobodnia. Planowane zmiany poprawiłyby jakość obsługi pacjenta oraz obniżyłyby koszty transportu na inne oddziały. Obecnie należy pacjenta przewieźć na inny oddział, aby wykonać te procedury. Widzę także konieczność zmiany sposobu kwalifikowania do opieki paliatywnej. Potrzebne jest wprowadzenie systemu opartego na potrzebach konkretnego pacjenta, a nie na rozpoznaniach chorobowych, a także stopniowe odchodzenie od listy schorzeń, które kwalifikują chorego do objęcia opieką paliatywną. Kryterium przyjęcia pacjenta powinny być objawy wynikające z nieuleczalnej choroby (karta objawów, intensywność objawów), a nie konkretne schorzenie.
A co z limitowaniem świadczeń?
To również istotna kwestia. Nadal aktualnym postulatem jest odejście od limitowania. Pacjenci, zgodnie z obowiązującymi przepisami, mają prawo do leczenia bólu. Szczególną grupą są pacjenci paliatywni, którzy powinni mieć prawo do natychmiastowej, nielimitowanej opieki zdrowotnej. Środowisko od lat postuluje zniesienie limitów na świadczenia – na ten moment polskie przepisy gwarantują prawo pacjenta do umierania w spokoju i godności. Trudno je ograniczać z uwagi na limity określone w umowie z NFZ w przypadku pacjentów kierowanych do placówek opieki paliatywnej. To właśnie limitowanie świadczeń sprawia, że tworzą się kolejki osób oczekujących na miejsca w hospicjach domowych i stacjonarnych, które jednak nie są publikowane przez NFZ w Ogólnopolskim Informatorze o Czasie Oczekiwania na Świadczenia Medyczne. Nie wszyscy pacjenci otrzymują odpowiednie leczenie we właściwym czasie, a niektórzy chorzy „umierają w kolejce do hospicjum”, co jest nieludzkim traktowaniem człowieka oczekującego pomocy i leczenia natychmiast.
Rok 2017 przyniósł nowe taryfy wyceny świadczeń. Co dalej?
Zgodnie z zapowiedziami resortu zdrowia, od początku roku obowiązują nowe taryfy świadczeń z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej. Cena za osobodzień w oddziale medycyny paliatywnej lub w hospicjum stacjonarnym wynosi 342,76 złotych, a cena za poradę w poradni powinna wynosić 56,19 złotych. Tymczasem jedynie w siedmiu województwach nakłady pokrywają się z tymi oczekiwanymi.
Czy dostępność opieki paliatywnej jest zróżnicowana w zależności od województwa?
Według opinii Europejskiego Towarzystwa Opieki Paliatywnej z 2011 roku, na milion mieszkańców powinno przypadać co najmniej 100 łóżek opieki paliatywnej. A jak jest w Polsce? Najbardziej dramatyczna sytuacja jest w województwie zachodniopomorskim, gdzie na milion mieszkańców przypada tylko 26 łóżek, łódzkim – 38, mazowieckim – 47 czy lubuskim – 54 (dane z 2016 roku). Są to wartości poniżej bezpiecznego progu potrzeb. W 2016 roku – w przeliczeniu na jednego mieszkańca według danych NFZ – najniższe nakłady były także w województwie zachodniopomorskim, mazowieckim, lubelskim i łódzkim. Tymczasem zupełnie inaczej jest w województwie kujawsko-pomorskim, świętokrzyskim, podkarpackim i wielkopolskim, gdzie finansowanie jest znacznie wyższe. Podniesienie w całej Polsce poziomu dostępności powinno być jednym z celów na najbliższe lata.
Jakie jeszcze zmiany powinno się wprowadzić, by ulepszyć jakość opieki paliatywnej w Polsce?
Po pierwsze, należy postawić na wczesne włączanie do opieki paliatywnej pacjentów onkologicznych wymagających leczenia objawowego równolegle z przyczynowym. Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych, działanie takie obniża całkowite koszty leczenia pacjentów onkologicznych o ponad 20%. Po drugie, istotne jest rozwinięcie sieci placówek medycyny paliatywnej i leczenia wspomagającego, gdyż 130 poradni istniejących obecnie nie zabezpiecza potrzeb w zakresie obsługi pacjentów. Docelowo taka poradnia, która jest wygodną dla pacjenta formą udzielenia pomocy, powinna funkcjonować w każdym powiecie. Po trzecie, warto rozważyć wprowadzenie do koszyka świadczeń gwarantowanych nowych form opieki – takich jak dzienny ośrodek opieki paliatywnej.
Forum Medycyny Paliatywnej 2017 odbyło pod patronatem Polskiego Towarzystwa Medycyny Paliatywnej oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Zaproszeni goście i eksperci dyskutowali o „wyzwaniach medycyny paliatywnej i opieki hospicyjnej”. Konferencja była doskonałą okazją do analizy tej wrażliwej społecznie dziedziny medycyny. Poruszane podczas spotkania zagadnienia są istotne nie tylko z punktu widzenia środowiska lekarskiego, ale przede wszystkim pacjentów i ich rodzin. Dotyczą przede wszystkim takich kwestii, jak finansowanie opieki paliatywnej, propozycje zmian ułatwiających jej funkcjonowanie oraz zwiększenie dostępności, walka z opioidofobią czy wsparcie duchowe i psychologiczne.
