Fundusz Chorobowy łapie zadyszkę

Ubezpieczenie chorobowe ma na celu zagwarantowanie wypłat świadczeń pieniężnych, które zastępują utracone zarobki w sytuacji wystąpienia kliku rodzajów zdarzeń. Wśród nich najważniejszym jest przejściowa niezdolność do pracy wywołana chorobą, macierzyństwem lub koniecznością opieki nad dzieckiem. Koszty ochrony tych rodzajów ryzyka wyniosą 92,2% kosztów funduszu w 2020 r.

Na przestrzeni ostatnich 10 lat, najwięcej wzrosły wydatki na zasiłki macierzyńskie, głównie wskutek wydłużenia okresu pobierania tego zasiłku, oraz dodania urlopu ojcowskiego. Plan FUS zakłada pogłębienie deficytu również w tym roku. Deficyt funduszu chorobowego osiągnie rekordowy poziom prawie 8,2 mld zł, co stanowi aż 33% kosztów funduszu. Wzrosną liczby zasiłków: chorobowych o 2,5% i macierzyńskich o 1,3%, a także wysokości zasiłków: chorobowych o 5,6% i macierzyńskich o 3,7%. Wzrosną również inne koszty np. na świadczenia rehabilitacyjne o 2,5% r/r.

W kontekście rosnącej nierównowagi funduszu chorobowego, na uwagę zasługują działania modernizacyjne ZUS, które prowadzą do uszczelnienia systemu. Wdrożone w ostatnich latach e-Składka polegająca na poborze i rozliczeniu składek przekazywanych przez płatników jednym przelewem na indywidualny rachunek, jak również e-ZLA obligująca lekarzy do wystawiania wyłącznie elektronicznych zwolnień lekarskich od grudnia 2018 r., umożliwiły poprawę kontroli płatników i ubezpieczonych. Skala cofniętych lub obniżonych w wyniku kontroli świadczeń pieniężnych w wyniku zwolnień lekarskich wyniosła ok. 208 milionów z w roku ubiegłym. Istotną rolę w tym procesie pełnią również nowoczesne narzędzia służące do wykrywania nadużyć, w tym np. te dotyczące zasad podlegania ubezpieczeniom, które porównują okresy ubezpieczenia i podstawy wymiaru. Przykładowo jeśli występują bardzo krótkie okresy ubezpieczenia, a po nich następują długie okresy zasiłkowe z bardzo wysoką podstawą wymiaru, od której są odprowadzane składki – to świadczyć może o działaniach pozornych mających na celu wyłudzenie wysokich zasiłków.

Takie zjawisko można było zaobserwować w segmencie osób prowadzących działalność gospodarczą, a więc grupie osób mogących dobrowolnie korzystać z ubezpieczenia chorobowego oraz w znacznie większym stopniu samodzielnie określać podstawę wymiaru opłacanych składek. Pośrednim skutkiem tej dobrowolności była zaobserwowana dysproporcja między wielkością wypłacanych świadczeń a kwotą wnoszonych składek. Instytut Badań Strukturalnych na zlecenie KE zdiagnozował to zjawisko kilka lat temu[2], wskazując, że dla osób samozatrudnionych w roku 2016 wydatki ponad 2-krotnie przewyższały wpływy ze składki chorobowej, podczas gdy bilans ten jest bliski równowagi dla zatrudnionych na umowie o pracę[3]. Po wprowadzeniu zmian legislacyjnych, takich jak górne ograniczenie podstawy wymiaru dla składki chorobowej (którego wcześniej dla tej grupy nie było), tzw. okresu wyczekiwania uzależniającego okres wypłaty zasiłku od okresu ubezpieczenia, oraz unowocześnienia działań kontrolnych ZUS, praktyki wyłudzania zasiłków (zwłaszcza macierzyńskich) są coraz rzadsze.