Jak wygląda dostęp do specjalistycznej opieki zdrowotnej pacjentów z chorobą psychiczną i współistniejącymi chorobami somatycznymi?
Nie można tego traktować łącznie. Nie ma poradni, która by zajmowała się równolegle zaburzeniami psychicznymi i chorobami somatycznymi, aczkolwiek jest to bardzo poważny problem, zwłaszcza jeżeli chodzi o grupę pacjentów chorujących na schizofrenię czy psychozy okołoschizofreniczne. Jest to dość duża grupa pacjentów. Uważa się, że nawet sięgająca czterystu tysięcy polskiej populacji, chociaż z leczenia tak naprawdę korzysta około 200 tysięcy. Zakładamy, że istnieje tu ciemna liczba osób, które są nie leczone albo, które mają tzw. objawy negatywne psychozy polegające przede wszystkim na tym, że jest zubożenie emocjonalnie, margines ubóstwa, bezdomności, brak zatrudnienia. To jest ten obszar pacjentów, którzy bardzo często nie docierają do psychiatrycznej opieki zdrowotnej, bo nie są absolutnie absorbujący. Ale, oni żyją gdzieś na marginesie naszej społeczności, funkcjonują w jakimś obszarze biedy i gorszego standardu życia. I w tej grupie szczególnie mamy dużo zaburzeń somatycznych. Zaburzenia somatyczne towarzyszą chorobom psychicznym, zwłaszcza schizofrenii. Jest to związane z jednej strony ze złym stylem życia, złą dietą, z uzależnieniami, przede wszystkim nikotynizmem, uzależnieniami towarzyszącymi od alkoholu. W związku z tym towarzyszy tym pacjentom ze schizofrenią cukrzyca, zespoły metaboliczne związane z nadciśnieniem, z hipercholesterolemią, hiperglikemią, związane to również jest z tym stylem życia, który w jakiś sposób ogranicza również aktywność fizyczną tych osób. Powoduje to, że konsekwencje są daleko idące. Średni czas przeżycia pacjentów chorujących na schizofrenię jest statystycznie blisko o 20 lat krótszy niż normalnej populacji. Nie umiera się na schizofrenię choć 10-15 procent osób z powodu zaburzeń psychicznych decyduje się na odebranie sobie życia, krótko mówiąc popełnienie samobójstwa. Ogromna grupa chorych, statystycznie istotna, żyje o 20 lat krócej. Powodem przedwczesnej umieralności są choroby metaboliczne: cukrzyca, nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca. Wszystko to wiąże się z negatywnymi konsekwencjami, których podłoże, bardzo często nie wynika tylko z uwarunkowań społecznych, wspólnych dla chorób somatycznych i chorób psychicznych, ale również tutaj uwarunkowania genetyczne czy predyspozycje genetyczne do schizofrenii i cukrzycy są cały czas badane. I chyba one są istotne.
W jaki sposób zatem reforma opieki psychiatrycznej mogłaby poprawić sytuację zdrowotną chorych?
Zależy nam przede wszystkim na tym, by o pacjentach psychiatrycznych nie myśleć tylko w kategoriach szpitala psychicznego, który jest szpitalem izolacyjnym i o charakterze lazaretowym. Przede wszystkim myślimy, by reforma psychiatryczna pozostawiła pacjenta w jego naturalnym środowisku domowym, który jednocześnie musi być środowiskiem monitorującym jego całościowy stan zdrowia. Nie można podzielić stanu zdrowia człowieka na zdrowie psychiczne i zdrowie somatyczne. To jest jedność. W związku z tym badania przesiewowe, które powinny być prowadzone w środowisku pacjenta muszą równocześnie zwracać uwagę na jego stan somatyczny, chociaż tak naprawdę podstawowym problemem mogą być zaburzenia psychiczne. W związku z tym reforma opieki psychiatrycznej, pozostawienie pacjenta w opiece środowiskowej, pod nadzorem terapeuty środowiskowego, pielęgniarki środowiskowej, będzie gwarancją tego, że ten pacjent przede wszystkim będzie mógł trafiać do podstawowej opieki zdrowotnej wtedy, kiedy to będzie najbardziej potrzebne. Poza tym będzie mógł mieć monitorowane podstawowe parametry dotyczące zdrowia somatycznego czyli poziom glukozy, kwestie nadwagi, otyłości, nadciśnienia. To powinno być wcześniej wychwycone. Dzisiaj nie ma bardzo często możliwości przekazywania pacjenta, który nawet zgłasza się do poradni zdrowia psychicznego, pod opiekę internisty. Jest to niezwykle ważna współpraca. Ten pacjent często nie chce chodzić do innych lekarzy. W związku z tym istnieje konieczność stworzenia systemu, który będzie integrował punkty zgłoszeniowo-koordynacyjne nowo powstających centrów zdrowia psychicznego z podstawową opieką zdrowotną, lekarzem rodzinnym. Podstawowa opieka zdrowotna musi ściśle współpracować z punktami zgłoszeniowo-koordynacyjnymi potworzonymi w obszarach centrów zdrowia psychicznego.
