Obserwujemy obecnie duże ryzyko wystąpienia działań niepożądanych leków. Dochodzi do nich na skutek zażywania zbyt dużej liczby farmaceutyków jednocześnie, wystąpienia istotnych klinicznie interakcji czy też przyjmowania tej samej substancji czynnej w różnych preparatach. Zjawisko to określamy mianem polipragmazji.
Każdy lek dodany do farmakoterapii , zwiększa istotnie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Przykładem może być następujący ciąg zdarzeń: pacjent uskarżający się na osłabienie sięga po preparat złożony (z mikroelementami: m.in. żelazem). Działaniem niepożądanym może być wystąpienie zaparć, skutkujących obniżeniem podaży płynów i pożywienia. Następstwem jest odwodnienie które wywołuje hipotonię ortostatyczną. Jej efektem są natomiast zawroty głowy i sięganie po dodatkowe leki. Tym samym zwiększa się ryzyko upadków i bolesnych urazów, zwalczanych lekami przeciwbólowymi.
Problem polipragmazji dotyczy szczególnie osób w wieku podeszłym, m.in. na skutek występujących chorób przewlekłych oraz zmian czynnościowych i morfologicznych postępujących wraz z wiekiem. Dodatkowo: korzystanie z usług kilku lekarzy specjalistów jednocześnie, łatwy dostęp do leków OTC oraz duży odsetek pacjentów ingerujących w swoją farmakoterapię (około 40%) sprawiają że polipragmazja jest zjawiskiem częstym. Według danych, w Polsce osoba z tej grupy wiekowej zażywa średnio 7 różnych leków dziennie (w tym 5 przepisanych na receptę). Na skutek asymetrii informacji, pacjenci dysponują zbyt małą lub nieprawidłową wiedzą. Przykładem może być obiegowa opinia na temat leków pochodzenia roślinnego – uważa się je za bezpieczne i dozwolone do stosowania bez przeszkód z innymi lekami.
Dane epidemiologiczne wskazują iż duży odsetek hospitalizacji następuje właśnie na skutek działań niepożądanych leków (wywołanych nierzadko właśnie polipragmazją). Same leki z grupy NLPZ są jedną z pięciu najczęstszych ich przyczyn. Oprócz hospitalizacji, działania niepożądane leków prowadzą również do pogorszenia jakości życia chorych i obniżenia ich produktywności. Ostatecznym następstwem są natomiast zgony. Wszystkie powyższe zjawiska generują koszty - trudne do oszacowania lecz znaczące.
Celem powinno być wypracowanie standardów zapewniających bezpieczeństwo farmakoterapii zgodnie z zasadą „primum non nocere”. Elementem tych zmian jest właściwa edukacja pacjentów i ścisła współpraca zawodów medycznych: zwłaszcza lekarzy i farmaceutów . Pomocna może być również optymalizacji leczenia. W farmakoterapii geriatrycznej idealnie znajduje zastosowanie zasada „start slow and go slow”. W rozwiązywaniu problemu polipragmazji pomocne są również narzędzia analizujące możliwe interakcje lekowe, dostępne pod adresami: http://bil.aptek.pl/servlet/interakcje/int_start oraz https://www.osoz.pl/osoz-www/leki/interakcje. Są to jednak tylko środki pomocnicze, rzeczywistym celem są zmiany systemowe umożliwiające rozwiązanie problemu.
Właściwym krokiem wydaje się zatem zapewnienie dostępu do opieki farmaceutycznej. Wprowadzenie tego świadczenia jest obecnie rozważane na terytorium RP. Środowiska medyczne wypowiadają się na ten temat niejednogłośnie, dobrą prognozą jest jednak pozytywne stanowisko Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce. Przy zapewnieniu odpowiednich warunków (m.in. dostępu aptek do dokumentacji medycznej) i wyznaczeniu zakresu odpowiedzialności, opieka farmaceutyczna ma szansę zwiększyć bezpieczeństwo farmakoterapii i obniżyć występowanie zjawiska polipragmazji.
Mateusz Kaczmarek, Fundacja im. Lesława A. Pagi
