Jeśli lekarz lub pielęgniarka zostaną ofiarą agresywnego zachowania pacjenta, mogą dochodzić swoich praw na drodze zarówno karnej i cywilnej. Agresja werbalna może skutkować zniesławieniem, pomówieniem lub znieważeniem lekarza a w skrajnych przypadkach może przyjąć także formę gróźb karalnych, zagrożonych większymi sankcjami. Co ważne, do agresji werbalnej może dojść nie tylko w gabinecie lekarza, ale także poprzez środki masowego przekazu.
- Niestety brakuje nam ścisłych procedur, które by właściwie zabezpieczały lekarza – zauważa dr Zbigniew Brzezin, Rzecznik Praw Lekarza - Również system odszkodowawczy nie działa na właściwym poziomie. To bardzo poważna sprawa, bowiem każdy rodzaj agresji może mieć negatywne skutki nie tylko dla samego lekarza, ale także na innych pacjentów. Lekarz, który ma podejmować ważne decyzje o charakterze medycznym, wyprowadzony z równowagi szybciej popełni błąd. W modelowych systemach lekarze są tym ostatnim ogniwem w sytuacjach stresowych, gdzie odpowiedzialność za uspokojenie pacjenta biorą na siebie właściwie wykwalifikowane do tego osoby jak rejestratorzy medyczni i służby porządkowe w szpitalu. U nas to właściwie nie funkcjonuje, albo funkcjonuje tylko teoretycznie. Inną kwestią jest też to, że według prawa te służby porządkowe mają zbyt małe kompetencje - dodaje.
Gdy dojdzie do agresji fizycznej ze strony pacjenta, najczęściej mamy już do czynienia z zarzutami karalnymi. W przypadku naruszenia nietykalności fizycznej lekarzom przysługuje prawo do oskarżenia prywatnego. Jeśli dojdzie do poważniejszych sytuacji, jak pobicie i spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu, sprawa może być wszczęta również z urzędu. Dodatkowo, w przypadku skazania agresora, lekarz może ubiegać się o odszkodowanie w powództwie cywilnym.
Warto pamiętać, że agresja, zarówno werbalna jak i fizyczna, może być podstawą do odstąpienia od leczenia, o ile nie występuje przypadek, gdy zwłoka w jego udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjenta oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. W przypadku odstąpienia, niezbędne jest odpowiednie uzasadnienie, odnotowywane również w dokumentacji medycznej.
- Jeśli nie zagrozi to życiu ani zdrowiu pacjenta to zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza, może on odstąpić od leczenia i nakazać pacjentowi wybór innego lekarza – tłumaczy dr Brzezin - Jest to jednak skomplikowane w podmiotach funkcjonujących w oparciu o kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia. NFZ nie przewiduje na przykład możliwości wypisania z opieki agresywnego pacjenta przez lekarza rodzinnego. Być może warto się zastanowić nad stworzeniem takiej procedury, dbając o dobro zarówno pacjenta, jak i lekarza. Uważam, że każdemu przejawowi agresji należy dać odpór, bo inaczej będzie ona narastała – dodaje.
Agresji wobec personelu medycznego nie da się wyeliminować zupełnie, lecz można ją ograniczyć poprzez odpowiednią postawę a także przez stworzenie odpowiednich warunków organizacyjnych (m.in. monitoring, ochrona) oraz procedur. Ponadto lekarze i pielęgniarki powinni być świadomi tego, że agresja wobec nich może stanowić przestępstwo (z art.212, 216, 217, 156, 157 kodeksu karnego), naruszenie dóbr osobistych a także stanowić podstawę odmowy leczenia agresora (po spełnieniu warunków ustawowych). Nie można jednak zapominać, że w niektórych wypadkach agresja związana jest bezpośrednio z chorobą pacjenta (np. schizofrenią). Samorząd zawodowy lekarzy stara się rozwiązać problem agresji pacjentów powołując m.in. rzeczników praw lekarzy.
W 2016 roku w Systemie Monitorowania Agresji w Ochronie Zdrowia (MAWOZ) dokonano 41 zgłoszeń - to prawie dwa razy więcej niż w roku 2015 (21). W tym roku do dnia 4 września dokonano 17 zgłoszeń, które dotyczyły agresji słownej, znieważenia, gróźb, szantażu, pomawiania, ale także agresji fizycznej i wandalizmu. Przyczyną wskazaną przez zgłaszających było zbyt długie oczekiwanie, niezadowolenie z udzielonego świadczenia i odmowa spełnienia niezasadnych żądań.
Kodeks Karny
Art., 212. § 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo ograniczenia wolności. § 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. § 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Art., 216. § 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. § 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku? § 5. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Art., 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. § 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo, jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. § 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty
Art. 38. 1. Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta 2. W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. 3. Jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego. 4. W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.
