Projekt nowelizacji ustawy o prawach pacjenta i RPP oraz ustawy o pomocy społecznej

Na podstawie przytoczonych danych należy zauważyć, iż nadal nie wszyscy pacjenci złożyli deklaracje do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Prowadzone analizy funkcjonowania opieki społecznej w czasie trwania epidemii COVID-19 uwypukliły problemy w dostępności pomocy pielęgniarskiej w domach pomocy społecznej poddanych kwarantannie. Jednocześnie, procent złożonych w 2019 r. deklaracji do pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej nadal znacząco różni się od liczby mieszkańców domów pomocy społecznej (ok. 20% osób nie ma złożonej deklaracji). Przypomnieć należy, iż zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (Dz. U. z 2020 r. poz. 172 i 1493), koordynacja opieki zdrowotnej nad świadczeniobiorcą w systemie ochrony zdrowia polega na zintegrowaniu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej, obejmujących wszystkie etapy i elementy procesu ich realizacji, z wykorzystaniem systemów teleinformatycznych, środków komunikacji elektronicznej lub publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem jakości i efektywności udzielanych świadczeń. Koordynacje zapewnia lekarz podstawowej opieki zdrowotnej przy współpracy pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej. W przypadku, gdy deklaracja do pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej nie została złożona, pacjent nie ma możliwości znaleźć się pod opieką pełnego zespołu podstawowej opieki zdrowotnej. Powyższe pozostaje istotne w kontekście możliwych zmian organizacji systemu ochrony zdrowia polegających na zdefiniowaniu sprawczej roli przychodni podstawowej opieki zdrowotnej w opiece nad pacjentem.

Jednocześnie, w ciągu kilku następnych dekad w Polsce wzrośnie znacznie odsetek osób w podeszłym wieku, w tym wymagających trwałej opieki, leczenia i rehabilitacji. Z tych względów zwiększy się prawdopodobnie liczba osób, które będą wymagały uzyskania pomocy ze strony pomocy społecznej, w szczególności jednostek zapewniających pobyt stacjonarny. Tym samym konieczne jest pogłębienie nadzoru na styku opieki społecznej i zdrowotnej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku podmiotów, które sprawują długoterminową instytucjonalną opiekę nad osobami, które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu. Są to domy pomocy społecznej oraz placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku. Osoby przebywające w tego typu placówkach to najczęściej osoby z różnych względów nieporadne życiowo, wymagające całodobowego wsparcia i pomocy w załatwianiu podstawowych spraw, w tym również dotyczących ich stanu zdrowia.

Projekt przewiduje doprecyzowanie uprawnień w przepisach dotyczących praw pacjenta i pomocy społecznej. Proponuje się dodanie – w ramach prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych – prawa do pomocy ze strony jednostek zapewniających całodobową opiekę w uzyskaniu i korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych. Jest to uzasadnione tym, że (zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy) za pacjenta uważa się osobę korzystającą ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą zawód medyczny oraz osobę zwracającą się o udzielenie takich świadczeń. Projektowane przepisy nie nakładają na wskazane jednostki obowiązku zapewnienia podopiecznym świadczeń zdrowotnych, ale mają na celu weryfikację wykonania ustawowego obowiązku ciążącego na jednostkach zapewniających całodobową opiekę poprzez wykorzystanie nowych kompetencji Rzecznika Praw Pacjenta. Określono również w ustawie definicje jednostek zapewniających całodobową opiekę.

Obecnie obowiązujące przepisy prawa regulują kwestię pomocy w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych w odniesieniu do wymienionych wyżej form opieki:

1) zgodnie z art. 58 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej – dom pomocy społecznej umożliwia i organizuje mieszkańcom pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych przysługujących im na podstawie odrębnych przepisów;

2) stosowanie do art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o pomocy społecznej, opieka w placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku polega na świadczeniu przez całą dobę usług opiekuńczych zapewniających m.in. niezbędną pomoc w załatwianiu spraw osobistych i pielęgnację, w tym pielęgnację w czasie choroby. W ust. 3 tego przepisu wskazano, iż usługi opiekuńcze powinny zapewniać m.in. pielęgnację w chorobie oraz pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych.

Nadto do ustawy o pomocy społecznej proponuje się dodanie art. 53b zawierającego katalog otwarty czynności obejmujących zapewnienie pomocy w uzyskaniu i korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych przez mieszkańców domów pomocy społecznej oraz placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku. Wymienione czynności obejmują takie, których podjęcie jest niezbędne do uzyskania przez mieszkańca właściwego świadczenia zdrowotnego, natomiast ze względu na indywidulane podejście do mieszkańców i uwzględnienie każdorazowo ich potrzeb zdrowotnych, katalog czynności ma charakter przykładowego wyliczenia form pomocy. W katalogu zostały wyróżnione następujące czynności:

1. uzyskanie informacji dotyczących systemu ochrony zdrowia, w tym zasad dostępu i realizacji świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
2. ustalenie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych we właściwym zakresie;
3. kontakt, w tym, w uzasadnionych przypadkach, za pośrednictwem pracownika domu pomocy społecznej lub placówki zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku z podmiotem, o którym mowa w pkt 2;
4. pomoc w przygotowaniu się przez mieszkańca do prawidłowego przebiegu udzielania mu świadczeń zdrowotnych, w tym zgromadzenia informacji lub dokumentacji medycznej mogących mieć znaczenie w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych;
5. pomoc w uzyskaniu świadczeń zdrowotnych w miejscu pobytu mieszkańca, w tym organizacji warunków zapewniających poszanowanie intymności i godności tej osoby.

W projektowanym art. 53b ust. 2 ustawy o pomocy społecznej sformułowano nakaz zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych przez pracownika domu pomocy społecznej lub placówki zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku w toku wykonywanych czynności mających na celu pomoc mieszkańcowi w uzyskaniu i korzystaniu świadczeń zdrowotnych. Zachowanie tajemnicy przez pracowników ww. jednostek jest istotne ze względu na charakter ewentualnie powziętych informacji i danych; niejednokrotnie mogą to być dane dotyczące zdrowia mieszkańca, które powinny być szczególnie chronione.

Należy także zaznaczyć, że na gruncie ustawy o pomocy społecznej mamy do czynienia z mieszkańcem domu pomocy społecznej, bądź placówki zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, natomiast na gruncie ustawy osoba oczekująca na udzielenie świadczenia będzie pacjentem (jak to już wyżej zostało wskazane).

Projektowana ustawa w art. 1 w pkt 3 (w zakresie dodawanego w art. 4 ust. 4 ustawy) przewiduje wyłączenie możliwości przyznania przez sąd zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę od jednostek zapewniających całodobową opiekę. Zaproponowane rozwiązanie nie jest nowe, w art. 4 ust. 3 ustawy jest wskazany katalog zamknięty praw pacjenta, co do których wyłączona jest możliwość przyznania przez sąd poszkodowanemu zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740). Określony w projektowanym art. 53b ustawy o pomocy społecznej katalog czynności reguluje jedynie czynności, które mają zostać podjęte w celu uzyskania i korzystania przez mieszkańca ze świadczenia zdrowotnego, nie przesądza jednak o jakości świadczenia zdrowotnego. Nie wpływa na to, czy pacjent otrzyma świadczenie zdrowotne zgodne z aktualną wiedzą medyczną (art. 6 ust. 1 ustawy), czy z dołożeniem należytej staranności (art. 8 ustawy). Realizacja tych wymagań leży po stronie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych (osoby wykonującej zawód medyczny) i jest zabezpieczona prawem pacjenta do świadczeń zdrowotnych, które z art. 4 nie jest wyłączone. Jednocześnie należy wskazać, że ww. wyłączenie nie wyklucza możliwości dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych, które pozwalają również na ocenę szkody majątkowej, nie tylko niemajątkowej, jak ma to miejsce przy naruszeniu praw pacjenta.

W konsekwencji przyjętych rozwiązań we właściwości Rzecznika Praw Pacjenta będzie ocena prawidłowości realizacji ww. prawa pacjenta. Stanowisko w tym zakresie Rzecznik Praw Pacjenta będzie mógł zająć po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego w sprawie indywidulanego pacjenta (art. 50–53 ustawy). Zauważyć należy, iż uregulowanie nowego prawa pacjenta umożliwi Rzecznikowi w szczególności wszczęcie postępowania wyjaśniającego z własnej inicjatywy (bez wniosku strony) – w trybie art. 50 ust. 3 ustawy. Postępowanie wyjaśniające prowadzone przez Rzecznika z własnej inicjatywy umożliwia wsparcie przez Rzecznika spraw osób niesamodzielnych, które aktywnie nie zgłaszają zastrzeżeń, a faktycznie mogą mieć ograniczoną realizacje przysługujących im uprawnień. W przypadku zidentyfikowania określonych nieprawidłowości Rzecznik Praw Pacjenta wyda zalecenia lub opinie co do załatwienia sprawy, których celem będzie wdrożenie właściwych zasad realizacji omawianego prawa pacjenta na przyszłość (art. 53 ust. 5 ustawy). Proponuje się nadto, aby Rzecznik Praw Pacjenta o stwierdzonych nieprawidłowościach niezwłocznie informował wojewodę właściwego ze względu na miejsce prowadzenia rejestru, do którego jednostka została wpisana (art. 53 ust. 4a ustawy).

Projekt przewiduje odpowiednie stosowanie art. 11 ust. 1 i 3 ustawy do jednostek zapewniających całodobową opiekę w zakresie nowo ustanawianego prawa pacjenta, o którym mowa w dodawanym do ustawy art. 8a. Przedmiotowa norma prawna ustanawia prawo do informacji o prawach pacjenta i celem wprowadzenia kompleksowości regulacji powinna ona odnosić się również do jednostek zapewniających całodobową opiekę.

Ponadto proponuje się dodanie w art. 47 w ust. 1 pkt 10a ustawy, statuującego zadanie Rzecznika Praw Pacjenta w zakresie współpracy z jednostkami zapewniającymi całodobową opiekę. Analogiczne uprawnienie obecnie uregulowane jest w art. 47 ust. 1 pkt 9a ustawy – współpraca w zakresie przestrzegania praw pacjenta z podmiotami udzielającymi świadczeń zdrowotnych. Prowadzone na tej podstawie działania Rzecznika Praw Pacjenta pozwalają na wypracowanie określonych rozwiązań, w sytuacjach niewymagających wszczęcia i przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Współpracę taką może zainicjować sam podmiot, jak i Rzecznik Praw Pacjenta.

Nie istnieje możliwość przyjęcia alternatywnego rozwiązania do proponowanego.

Nie przewiduje się, aby przedmiotowa regulacja miała negatywny wpływ na małych i średnich przedsiębiorców, gdyż obowiązek organizacji pomocy w uzyskaniu świadczeń zdrowotnych może być realizowany z wykorzystaniem już istniejących struktur, zasobów i infrastruktury.

Zakres projektu ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

Projekt nie zawiera przepisów technicznych i nie podlega notyfikacji Komisji Europejskiej zgodnie z trybem przewidzianym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. poz. 2039 oraz z 2004 r. poz. 597).

Projekt nie był przedstawiany właściwym organom i instytucjom Unii Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnego, w celu uzyskania opinii, dokonania powiadomienia, konsultacji albo uzgodnień.

Proponuje się, aby ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia.

Źródło: RCL