Cz. III
Warunki pracy, oczekiwania społeczne w stosunku do pracowników ochrony zdrowia są bardzo wysokie. One także stwarzają dodatkowe czynniki stresujące. Przy braku wsparcia ze strony pracodawcy, atmosfera panująca w oddziale, konflikty i nieporozumienia, niekiedy mobbing,
doprowadzają do odczuwania nasilonych reakcji emocjonalnych, co ma znaczący wpływ na motywację i zaangażowanie w pracę.
Specyfika pracy pielęgniarki
Zawód pielęgniarki wiąże się z obecnością wielu czynników ryzyka w środowisku pracy,
które powodują narażenie zdrowia i życia pracownika oraz zagrożenia dla innych osób,
pacjentów. Należą do nich:
- czynniki technologiczne - substancje toksyczne, czynniki fizyczne, bakterie, niebezpieczne
substancje, - czynniki organizacyjne - zła organizacja pracy, brak współpracy i komunikacji
interpersonalnej, nadzoru i kontroli, - czynniki osobowe, ze strony pracownika - zmęczenie, brak skupienia, pospiech, zaniedbania.
Zadania pielęgniarskie odnoszą się do realizacji procesu pielęgnowania i wykonywania
zaplanowanych działań, które mają na celu, jak najszybszą poprawę stanu zdrowia. Na jakość
pracy ma wpływ przede wszystkim dobra organizacja stanowiska pracy.
W zapisie Ustawy o Zawodach Pielęgniarki i Położnej, z dnia 15 lipca 2011 roku, odczytać
można, że pielęgniarstwo jest samodzielnym zawodem medycznym. Pielęgniarka realizuje
określone zapisem ustawy, zadania, funkcje i role zawodowe. W dzisiejszych czasach także
role zawodowe pielęgniarki ulegają zmianom, z uwagi na coraz większe znaczenie samego
pielęgniarstwa, jak również stale poszerzające się kompetencje zawodowe. Do podstawowych
funkcji zawodowych należą:
- promowania zdrowia,
- profilaktyczna,
- wychowawcza,
- opiekuńcza,
- terapeutyczna,
- rehabilitacyjna.
Stres
Każda praca zawodowa może być źródłem ogromnej satysfakcji i zadowolenia. Także osoba,
która wybiera zawód pielęgniarki tak myśli o swojej przyszłej pracy. Motywacja, chęć niesienia
pomocy, w pierwszym okresie jest ważna, potem mogą pojawić się problemy, bo także ten zawód
jest obarczony wysokim ryzykiem wypalenia zawodowego, choćby na skutek zmęczenia, czy
chronicznego stresu. Każdy człowiek nieraz doświadcza przykrości, które nasilają stres. Jednak w
grupie zawodów wysokiego ryzyka wypalenia zawodowego znajduje się zawód pielęgniarki.
Rozczarowania pracą zmianową, oczekiwaniami przełożonych, cierpienia pacjentów, często
nadmiar zadań, mają wpływ na jakość pracy. Szybko wówczas pojawia się zanik empatii, brak
motywacji do podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Stres | Wypalenie zawodowe |
ma wpływ na poziom zaangażowania i aktywności | charakter defensywny, wzrost zaangażowania i aktywności |
nasilenie reakcji emocjonalnych | wypalenie emocjonalne |
zaburzenia funkcjonalne | zaburzenia sfery emocjonalnej |
wyczerpanie fizyczne | wyczerpanie motywacyjno – dążeniowe |
dezintegracja | demoralizacja |
spadek sił i energii | spadek ideałów i pragnień |
jednostka czuje się ponaglana do działania, zwiększenia aktywności | poczucie bezradności i beznadziejności |
reakcje w postaci paniki, lęku, fobii | wzmożona podejrzliwość, depersonalizacja, wyobcowanie |
ma wpływ na stan zdrowia, może spowodować zgon | brak sensu życia, choroba, zgon |
Źródło: Kędra E., Sanak K., Stres i wypalenie zawodowe w pracy pielęgniarek [w:] Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2013; 3(2), s. 127
Stres jest pojęciem definiowanym przez wiele nauk. Jest analizowany przez psychologów, psychiatrów, socjologów, pedagogów szkolnych i innych specjalistów. Niektórzy badacze uważają, że filozofia stresu zrodziła się w epoce wojen światowych i zimnej wojny. Obawa o życie, lęk przed utratą zdrowia, bliskich, separacją i poczuciem krzywdy, to były pierwsze odczytywane czynniki ryzyka stresu. Robert Burton, w 1624 roku, podkreślał rolę stresu jako jednego z najważniejszych czynników zaburzeń zdrowia.
Zawód pielęgniarki związany z ratowaniem zdrowia i życia człowieka jest pod stałą presją.
Jej wpływ na stan emocjonalny jest bardzo silny. Podejmowanie działań, w zawodzie
pielęgniarskim, wymaga stałej koncentracji i dyspozycji psychofizycznej, o każdej porze dnia
i nocy. Pielęgniarka ma zapewnić poczucie bezpieczeństwa choremu, a jednocześnie
realizować wysokiej jakości proces pielęgnowania. Warunki pracy, oczekiwania społeczne w
stosunku do pracowników ochrony zdrowia są bardzo wysokie. One także stwarzają
dodatkowe czynniki stresujące. Przy braku wsparcia ze strony pracodawcy, atmosfera
panująca w oddziale, konflikty i nieporozumienia, niekiedy mobbing, doprowadzają do
odczuwania nasilonych reakcji emocjonalnych, co ma znaczący wpływ na motywację i
zaangażowanie w pracę. Termin „stres” określa stan wynikający z doświadczenia,
wcześniejszej reakcji na podobne sytuacje. W sytuacjach normalności, stres jest pozytywną
siłą, często motywuje do działania. Jednak, gdy jego nasilenie jest zbyt wysokie, albo przez
długi okres, zwykle staje się zagrożeniem dla zdrowia. Może przejawiać się jako dokuczliwe,
fizyczne i emocjonalne napięcie, które zaburza funkcjonowanie intelektualne. Przewlekły
stres zwykle prowadzi do poważnych zaburzeń w stanie zdrowia.
W środowisku zawodowym pielęgniarka jest osobą, od której oczekuje się zrozumienia,
wsparcia i profesjonalnej pomocy medycznej. Zbyt duże osobiste zaangażowanie
emocjonalne w relacje z pacjentem, nadwrażliwość, może generować lęki i obawy, a to może
doprowadzić do wyczerpania i przewlekłego stresu.
Pielęgniarka to ważny pracownik na rynku usług medycznych. Podmiotem jej działań są
osoby zdrowe oraz chore, niepełnosprawne, dzieci i dorośli. Istnieje wiele czynników ryzyka
w przypadku takiego zawodu.
Badania Lazarusa, dotyczące stresu i możliwości radzenia sobie z nim, wskazują na
następujące, najważniejsze czynniki w radzeniu sobie ze stresem:
• ocena pierwotna - jako dostrzeżenie zagrożenia, z każdej strony,
• ocena wtórna - jako ocena kierunku niezbędnych działań, w celu radzenia sobie ze stresem,
• ocena zdarzenia - jako przewidywanie negatywnych wpływów danego czynnika, aby
zniwelować następstwa, straty osobiste, aby uzyskać pożądany efekt, przy własnym
niezbędnym do tego zaangażowaniu.
Lazarus, skutki radzenia sobie ze stresem podzielił na:
• pozytywne - eustres, jako krótkotrwałe działanie bodźca, co może mieć nawet wpływ
mobilizujący, taka sytuacja nie zagraża zdrowiu,
• negatywne - distress, jako długotrwałe działanie czynnika stresogennego, co może wywołać
lęk, frustrację, poczucie niezaspokojenia potrzeb, depresję, wówczas zagrażać zdrowiu.
Filozofia stresu zawodowego, w szerokim tego słowa znaczeniu, uwzględnia warunki
fizyczne pracy, czynniki ryzyka na danym stanowisku pracy, zagrożenia i standardy
postępowania. Działania takie służą temu, aby takie czynniki eliminować, naprawiać,
poprawiać zdrowie i eliminować zagrożenie chorobą zawodową oraz negatywne następstwa,
jako efekt zmęczenia pracą, często doprowadzający do wypalenia zawodowego.
Beata Palczak
Źródła:
Lubańska A., Psychologia pracy. Podstawowe pojęcia i zagadnienia, Difin, Warszawa 2008
B. Haor, Głowacka M., Ślusarz R., Piotrowska A., Zachowania i przeżycia pielęgniarek
związane z praca zawodową [w:] Problemy Pielęgniarstwa 2014
Hobfoll S. E., Stres, kultura i społeczeństwo. Psychologia i filozofia stresu, GWP, Gdańsk
2006
Nowak-Starz G., Kozak B., Zdźiebło K., Wpływ stresu związanego z pracą zawodową na
występowanie wypalenia zawodowego u pielęgniarek pracujących w oddziałach zabiegowych
i zachowawczych [w:] Studia Medyczne 2013
Basińska M., Andruszkiewicz A., Strategie radzenia sobie ze stresem zawodowym przez
pielęgniarki a ich zachowania i przeżycia związane z pracą [w:] Polskie Forum
Psychologiczne 2010
Śniegocka M., Śniegocki M., Analiza sposobów odpowiedzi na stres zawodowy wśród
pielęgniarek [w:] Problemy Pielęgniarstwa 2014
Basińska B., Wilczek- Rużyczka E., Zespół wypalenia zawodowego w kontekście pracy
zmianowej i stresu zawodowego wśród pielęgniarek chirurgicznych [w:] Przegląd
psychologiczny 2011
Z pracy dyplomowej nadesłanej do Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe wybrała
Joanna Lewoniewska
Już dziś zapraszamy na kolejną część, w której zostanie omówiony temat wypalenia
zawodowego.
