Obserwuj wroga, czytaj donosy i raporty, czyli 20 wskazań istotnych przy powszechnym stosowaniu antybiotyków. Część I

1/ Wskazania i dawkowania wymienionych leków przeciw patogenom mogą ulegać zmianom w zależności od aktualnych wytycznych ciał i organów kompetentnych.

Należy uwzględniać oficjalne krajowe, lokalne-szpitalne wytyczne pojawiające się systematycznie, dotyczące oporności bakterii oraz prawidłowego stosowania leków przeciwbakteryjnych.

Rozpowszechnienie oporności nabytej wybranego gatunku drobnoustroju może różnić się w zależności od lokalizacji geograficznej i czasu. Do oceny oporności konieczne są dane lokalne, zwłaszcza podczas leczenia ciężkich zakażeń. W razie konieczności, jeżeli częstość występowania oporności na danym obszarze jest tak duża, że przydatność leku (przynajmniej w niektórych rodzajach zakażeń) może budzić wątpliwości, należy zasięgnąć porady specjalisty.

2/ Przed rozpoczęciem leczenia każdym antybiotykiem należy ustalić, czy pacjent jest uczulony. Należy pamiętać, że nadwrażliwość krzyżowa występuje u ok. 5-15% uczulonych pacjentów.

Przed rozpoczęciem leczenia np.: amoksycyliną należy przeprowadzić dokładny wywiad dotyczący występowania u pacjenta w przeszłości reakcji nadwrażliwości na penicyliny i cefalosporyny. Należy wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia (od 10% do 15% pacjentów) krzyżowej nadwrażliwości na cefalosporyny.

Jeśli wystąpi reakcja alergiczna, należy bezwzględnie przerwać stosowanie leku i w razie konieczności zastosować odpowiednie leczenie.

Szczególną ostrożność zachować podczas stosowania opisanych produktów leczniczych u pacjentów ze skazą alergiczną lub astmą.

Pacjenci uczuleni na cefalosporyny mogą wykazywać nadwrażliwość również na kloksacylinę (tak zwana krzyżowa alergia).

U pacjentów leczonych penicyliną występowały ciężkie i w sporadycznych przypadkach zakończone zgonem reakcje nadwrażliwości (rzekomoanafilaktyczne). Ich wystąpienie jest bardziej prawdopodobne u osób, u których w przeszłości występowała nadwrażliwość na antybiotyki betalaktamowe.

Związki zwalczające patogeny, w tym antybiotyki, chemioterapeutyki-metronidazol, mogą częściej niż inne produkty lecznicze wywoływać zaburzenia układu immunologicznego objawiające się reakcje nadwrażliwości z wysypką różnego rodzaju (pokrzywka, wysypka plamisto-grudkowa i odropodobna), gorączka, rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona, reakcje anafilaktyczne, ciężkie, ostre reakcje nadwrażliwości.

Reakcje te mogą czasem wystąpić już po pierwszym podaniu produktu leczniczego.

Obserwowano pojedyncze przypadki reakcji rzekomoanafilaktycznych.

Szczególna uwaga na antybiotyki beta laktamowe czyli np.: karbapenemy, penicyliny i cefalosporyny.

3/ Przed zmianą antybiotyku w terapii empirycznej należy ustalić czy nie będziemy mieli problemu z opornością krzyżową w stosunku do danego patogenu, np.: drobnoustroje oporne na linkomycynę wykazują również oporność na klindamycynę (tzw. oporność krzyżowa). U pacjentów z nadwrażliwością na wankomycynę, teikoplaninę podajemy ostrożnie, bo może wystąpić ryzyko nadwrażliwości krzyżowej.

Oporność krzyżowa może pojawić się w grupie antybiotyków o podobnej budowie lub odmiennej budowie, ale podobnym mechanizmie działania przeciwbakteryjnego w sytuacji mutacji genetycznej patogenu prowadzącej do blokady efektywnego działania leku.

Odmienna budowa i odmienne mechanizmy działania mogą być szansą na prawidłowe zastosowanie kolejnego antybiotyku w terapii empirycznej.

Nie ma oporności krzyżowej pomiędzy norfloksacyną i lekami przeciwbakteryjnymi o odmiennej strukturze chemicznej, takimi jak, penicyliny, cefalosporyny, tetracykliny, makrolidy, biseptol.

Aby nie popaść w samozadowolenie intuicji klinicznej, należy pamiętać o tzw. nieprzewidywalnej oporności krzyżowej.

Bakterie są oporne na np.: amoksycylinę w wyniku: wytwarzania beta-laktamaz hydrolizujących aminopenicyliny, zmiany białek wiążących penicyliny, nieprzepuszczalności dla antybiotyku lub istnienia mechanizmów usuwających antybiotyk z komórki.

Popularny mechanizm usuwania antybiotyku z komórki patogenu to mechanizm pompy wyrzutowej pozbywającej się związku, który zagraża drobnoustrojom.

Jeden lub więcej z tych mechanizmów może występować w tym samym organizmie, co prowadzi do zmiennej i nieprzewidywalnej oporności krzyżowej na inne antybiotyki beta-laktamowe oraz leki przeciwbakteryjne z innych grup.