Dzieci w kolejkach do specjalistów. Dostępność AOS pogarsza się mimo zniesienia limitów

W ostatnich latach dostępność ambulatoryjnej opieki specjalistycznej dla dzieci finansowanej ze środków publicznych uległa pogorszeniu – wynika z kontroli Najwyższej Izby Kontroli. Choć choroby cywilizacyjne coraz częściej dotykają najmłodszych, a pandemia COVID-19 pogłębiła problemy zdrowotne dzieci, system opieki nie nadąża za potrzebami.

W większości poradni AOS dla dzieci wzrosła zarówno liczba oczekujących, jak i mediana czasu oczekiwania na wizytę – zarówno w przypadkach stabilnych, jak i pilnych. Przykładowo, w poradni genetycznej mediana czasu oczekiwania na wizytę dla przypadków stabilnych wzrosła aż o 223 dni (z 188 do 411), a dla pilnych – o 154 dni (z 67 do 221).

Problem pogłębia fakt, że „pilność” skierowania zależy wyłącznie od oceny lekarza POZ, który nie zawsze dysponuje odpowiednią wiedzą specjalistyczną. W rezultacie jako pilne kwalifikowane są również przypadki, które nie wymagają natychmiastowej interwencji, co wydłuża kolejki dla dzieci rzeczywiście potrzebujących szybkiej pomocy.

Kolejki coraz dłuższe
W latach 2021–2024 liczba oczekujących pacjentów wzrosła w przypadku 33 z 36 analizowanych poradni. Rekordowy wzrost odnotowano w poradni alergologicznej (z 11,8 tys. do 43,7 tys. pacjentów) i okulistycznej (z 16 tys. do 35,3 tys.). W przypadkach pilnych kolejki wydłużyły się we wszystkich analizowanych poradniach – najwięcej w poradni neurologicznej (z 1,4 tys. do 9,7 tys. pacjentów).

Nierówności regionalne i białe plamy
NIK zwraca uwagę na ogromne różnice w dostępie do specjalistów między województwami. Dla przykładu, mediana oczekiwania na wizytę u okulisty dziecięcego w połowie 2024 r. wynosiła 36 dni w woj. lubelskim, a aż 400 dni w woj. pomorskim. Bywało też, że pacjenci musieli pokonywać ponad 100 km, by dotrzeć do jedynego świadczeniodawcy w województwie.

Mimo wieloletnich apeli NIK, nie wprowadzono skutecznych mechanizmów wspierających rozwój nowych podmiotów leczniczych na terenach pozbawionych dostępu do AOS. Choć rząd w 2021 r. zapowiedział strategię rozwoju ochrony zdrowia do 2030 r., zakładającą m.in. system zachęt do relokacji kadr medycznych, nie wprowadzono przepisów umożliwiających jego realizację.

Aneksy zamiast konkursów
W ocenie NIK, zamiast szukać nowych świadczeniodawców, oddziały wojewódzkie NFZ preferowały aneksowanie dotychczasowych umów. Choć było to zgodne z prawem, taka praktyka – stosowana rutynowo – może prowadzić do pogorszenia jakości i ograniczenia dostępności świadczeń. Jak pokazała kontrola, aneksowanie umów bez konkurencji nie sprzyjało również pozyskiwaniu nowych podmiotów do współpracy z NFZ.

Nieprawidłowości w poradniach
NIK wskazuje także na liczne nieprawidłowości po stronie świadczeniodawców. Aż 44% z nich nie realizowało świadczeń w godzinach określonych w umowie z NFZ. W prawie 90% przypadków harmonogramy przyjęć były niepełne, a w jednej trzeciej poradni źle zabezpieczano dokumentację medyczną. Ponad połowa placówek nie informowała pacjentów o podstawowych zasadach zapisów, a w żadnej nie prowadzono dokumentacji zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Słaba współpraca POZ i AOS
Na problemy z dostępnością świadczeń nakłada się również słaba współpraca pomiędzy lekarzami podstawowej opieki zdrowotnej a specjalistami. W wielu przypadkach dzieci kierowane do AOS nie miały wykonanych wstępnych badań, co opóźniało diagnostykę i leczenie. Z kolei specjaliści nie zawsze przekazywali lekarzom POZ informacje niezbędne do dalszego prowadzenia pacjenta.

Wnioski NIK są jednoznaczne: pogarszająca się dostępność AOS dla dzieci to wynik zarówno niedostosowanego systemu finansowania, braku długofalowej polityki kadrowej, jak i niewystarczającego nadzoru nad realizacją świadczeń. W obliczu rosnących potrzeb zdrowotnych najmłodszych pacjentów konieczne są pilne zmiany systemowe – od wprowadzenia wskaźników klinicznych dla przypadków pilnych, przez nowe konkursy, po realne wsparcie rozwoju podmiotów leczniczych na obszarach deficytowych.

Do Ministra Zdrowia o:

• przygotowanie rozwiązań systemowych poprawiających dostępność świadczeń AOS dla dzieci. Działania podejmowane w tym zakresie, we współpracy z konsultantami krajowymi w poszczególnych specjalizacjach medycznych istotnych dla AOS, powinny objąć m.in.:
  • opracowanie kryteriów ułatwiających kwalifikowanie pacjenta jako przypadku pilnego w danym zakresie świadczeń;
  • określenie maksymalnego czasu oczekiwania na wizytę dla przypadku pilnego;
  • wprowadzenie mechanizmów bieżącego monitorowania zabezpieczenia dostępu do świadczeń na poszczególnych obszarach oraz wdrożenie systemu zachęt sprzyjającego powstawaniu podmiotów leczniczych na terenach, na których nie zabezpieczono świadczeń dla pacjentów.
• usprawnienie przepływu informacji dotyczących pacjentów pomiędzy POZ a AOS poprzez przygotowanie odpowiednich rozwiązań informatycznych i regulacji prawnych (np. poprzez wprowadzenie jako jednego z kryteriów oceny przy rozliczaniu świadczeń).

Do Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia o zwiększenie liczby wszczynanych postępowań konkursowych na udzielanie świadczeń AOS dla dzieci, przy jednoczesnym ograniczeniu praktyki wielokrotnego przedłużania dotychczasowych umów.

Do świadczeniodawców o:

• udzielanie specjalistycznych świadczeń ambulatoryjnych dla dzieci zgodnie z przyjętym harmonogramem czasu pracy;
• zgłaszanie dyrektorom oddziałów wojewódzkich NFZ zmian w składzie personelu medycznego i godzin pracy lekarzy w wymaganych przepisami terminach oraz zgłaszanie planowanych przerw w udzielaniu świadczeń;
• zapewnienie zamieszczania w dokumentacji medycznej wszystkich niezbędnych danych;
• zapewnienie terminowego sporządzania i przekazywania lekarzowi kierującemu pacjenta na leczenie w poradni specjalistycznej wymaganych informacji w formie pisemnej.

Źródło: NIK