NIK o zakupach covidowych: co ze sprzętem medycznym?

Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła sposób zakupu i wykorzystania sprzętu oraz aparatury medycznej na potrzeby walki z epidemią COVID-19. Jak wynika z kontroli, państwo wydało co najmniej 1,8 mld zł na zakupy, które w znacznejj części okazały się nadmierne i niegospodarne. Wśród skontrolowanych jednostek znalazły się: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Aktywów Państwowych, Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych, siedem urzędów wojewódzkich oraz siedem szpitali.

Po zakończeniu epidemii w rezerwach strategicznych pozostawał niewykorzystany sprzęt o wartości co najmniej 350 mln zł, czyli 19,3 proc. całego asortymentu zakupionego na potrzeby COVID-19. W samych skontrolowanych placówkach medycznych 14,1 proc. sprzętu pozyskanego z rezerw także nie było używane. Co więcej, nawet po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego kontynuowano zakupy kolejnych urządzeń – pod pretekstem przeciwdziałania COVID-19 – na kwotę ok. 70 mln zł.

Brak zasad zwrotu i utrata kontroli nad sprzętem

Jednym z kluczowych problemów, na które wskazuje NIK, było nieustalenie jasnych zasad zwrotu sprzętu do rezerw strategicznych po zakończeniu epidemii. W praktyce nie zagwarantowano powrotu do państwowych zasobów aparatury o wartości co najmniej 1,2 mld zł, mimo że była to aparatura wielokrotnego użytku, o wysokiej wartości jednostkowej i długim okresie eksploatacji.

Efektem było także bezzwrotne przekazywanie sprzętu podmiotom leczniczym – w tym prywatnym – bez analizy, czy jest on jeszcze potrzebny w systemie rezerw. Łączna wartość tak rozdysponowanego asortymentu to około 65 mln zł.

Legislacja, która stworzyła chaos

NIK bardzo krytycznie oceniła zmiany w prawie wprowadzone w czasie pandemii. Szczególnie problematyczne okazały się nowelizacje ustawy o rezerwach strategicznych oraz ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Kontrolerzy podkreślają, że:

„problematyka wykorzystania rezerw strategicznych dla zwalczania lub zapobiegania sytuacjom kryzysowym została w sposób kompletny uregulowana ustawą o rezerwach strategicznych, a art. 46d stanowi wyłom w systemie gospodarowania rezerwami”.

Zdaniem Izby nowe przepisy doprowadziły do dublowania kompetencji, omijania przepisów o zamówieniach publicznych oraz tworzenia nadmiernych rezerw bez realnej analizy potrzeb.

Zakupy bez analiz i dokumentów

Kontrola wykazała, że Ministerstwo Zdrowia nie posiadało dokumentów potwierdzających rzetelne analizy zapotrzebowania na sprzęt medyczny. Nie wiadomo, w jaki sposób określano liczbę i rodzaj urządzeń wpisywanych do kolejnych dyspozycji tworzenia rezerw.

W efekcie magazynowano tysiące urządzeń tego samego typu, mimo że realne potrzeby systemu ochrony zdrowia były już zaspokojone.

Cztery miesiące po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego niewykorzystane pozostawały m.in.:

– 77 proc. stołów operacyjnych,
– 66 proc. analizatorów markerów,
– 68 proc. laryngoskopów,
– 55 proc. wideolaryngoskopów,
– 35 proc. aparatów RTG,
– 23 proc. respiratorów,
– 81 proc. urządzeń do transportu chorych zakaźnie.

Zakupy sprzętu „pod pretekstem COVID-19”

NIK zwraca uwagę na szczególnie kontrowersyjny wątek zakupów już po formalnym zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego. Po 1 lipca 2023 r., „pod pretekstem przeciwdziałania COVID-19”, zakupiono osiem rezonansów magnetycznych i 11 tomografów komputerowych o łącznej wartości 69,8 mln zł.

W decyzjach nie wskazano jednoznacznie obowiązku zwrotu sprzętu, ani nie zabezpieczono interesów Skarbu Państwa. Co więcej, jak podkreśla NIK:

„informacje o udostępnieniu podmiotom leczniczym aparatury medycznej o wysokiej wartości pojawiały się w 2023 r. w czasie kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu RP”.

Szpitale nie korzystały ze sprzętu

Kontrola objęła również konkretne placówki medyczne. Przykłady pokazują skalę problemu:

W Szpitalu Specjalistycznym w Krakowie sprzęt o wartości 2,4 mln zł pozostawał w magazynach.
W Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Legnicy nie wykorzystywano blisko 30 proc. przekazanego sprzętu.
Na jednym z oddziałów znajdowało się 81 sztuk nieużywanego sprzętu o wartości 4,6 mln zł, w tym respiratory, tomograf komputerowy i mobilny aparat RTG.

Część urządzeń przechowywano w fabrycznych kartonach, bez numerów inwentarzowych, a ich użycie wymagałoby kosztownych modernizacji infrastruktury.

Brak koordynacji i brak procedur

NIK krytycznie oceniła także działania (lub ich brak) ze strony Prezesa Rady Ministrów. Nie opracowano jednolitych procedur dotyczących zagospodarowania sprzętu po zakończeniu epidemii. Wojewodowie działali według własnych interpretacji, co doprowadziło do licznych nieprawidłowości.

Przykłady:

– wojewoda zachodniopomorski przekazywał bezzwrotnie sprzęt również podmiotom prywatnym, mimo braku podstaw prawnych,
– wojewoda wielkopolski wydał bezzwrotnie 2,3 tys. urządzeń niepublicznym podmiotom leczniczym.

Wnioski NIK – kluczowe rekomendacje

Najwyższa Izba Kontroli uznała, że konieczne są pilne zmiany systemowe. W szczególności NIK wnioskuje o:

uchylenie art. 46d ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, który pozwala Ministrowi Zdrowia tworzyć i udostępniać rezerwy poza systemem ustawy o rezerwach strategicznych;

uchylenie art. 23 ustawy o rezerwach strategicznych z 2020 r., który pozwala odpłatnie udostępniać sprzęt medyczny nawet wtedy, gdy nie ma realnej sytuacji kryzysowej.

W ocenie NIK tylko spójne, jednoznaczne przepisy oraz stały monitoring zasobów mogą zapobiec powtórzeniu błędów ujawnionych po pandemii COVID-19.

Źródło: NIK