NIK: Opieka paliatywna i hospicyjna wciąż nie dla wszystkich potrzebujących

Określenie w obowiązujących przepisach zamkniętego katalogu chorób uprawniających osoby dorosłe do objęcia opieką paliatywną i hospicyjną (OPH) ogranicza dostęp do tej formy pomocy wielu pacjentom u kresu życia. Jak wynika z najnowszego raportu Najwyższej Izby Kontroli, działania ministra zdrowia nie spowodowały poprawy dostępności świadczeń OPH, choć pozytywnie oceniono wzrost ich wyceny oraz zniesienie limitów.

Opieka paliatywna i hospicyjna ma na celu poprawę jakości życia chorych i ich bliskich, łagodzenie bólu, objawów choroby i wsparcie emocjonalne. W 2022 r. z opieki tej korzystało łącznie niemal 100 tys. pacjentów w 545 placówkach – w warunkach domowych, ambulatoryjnych i stacjonarnych.

Braki kadrowe i brak planowania

NIK wskazuje, że mimo dostępu do danych NFZ dotyczących liczby pacjentów, świadczeniodawców i personelu, minister zdrowia nie analizował zapotrzebowania na kadrę medyczną niezbędną do udzielania świadczeń OPH. Nie ustalono brakującej liczby lekarzy, pielęgniarek ani innych specjalistów, mimo że konsultant krajowy regularnie przekazywał resortowi rekomendacje kadrowe.

Choć medycyna paliatywna od 2020 r. ma status dziedziny priorytetowej, nie przełożyło się to na większe zainteresowanie lekarzy tą specjalizacją. Według NIK, aby zaspokoić potrzeby pacjentów, konieczny byłby ponad dwukrotny wzrost liczby lekarzy. Tymczasem rocznie egzamin specjalizacyjny zdaje jedynie 30–40 osób.

Brak ewaluacji i zamknięty katalog chorób

Izba zarzuca Ministerstwu Zdrowia, że nie opracowało narzędzi do oceny skuteczności wprowadzonego w 2023 r. rozporządzenia o leczeniu bólu w warunkach ambulatoryjnych. Co więcej, wciąż obowiązuje ograniczony katalog ośmiu chorób, które kwalifikują dorosłych pacjentów do objęcia opieką paliatywną i hospicyjną.

Według NIK, mimo powołania zespołu doradczego i pełnomocnika ministra ds. opieki paliatywnej, w latach 2022–2024 nie podjęto działań mających na celu rozszerzenie tego katalogu. Projekt strategii rozwoju OPH w Polsce nadal nie został przyjęty, a resort odmówił kontrolerom wglądu w dokument, tłumacząc, że prace analityczne wciąż trwają.

Zbyt wąska lista chorób była też – jak wskazują kierownicy hospicjów – jedną z głównych przyczyn odmowy udzielania świadczeń. W kilku skontrolowanych placówkach odnotowano przypadki pacjentów, którzy nie zostali objęci opieką z powodu braku ich jednostki chorobowej w przepisach.

Finansowanie rośnie, ale problemy pozostają

W latach 2022–2024 wzrosła wartość rozliczonych świadczeń – z 1 mld zł w 2022 r. do 1,7 mld zł w 2023 r., a w pierwszym półroczu 2024 r. już do 0,9 mld zł. W tym czasie zwiększyła się również liczba pacjentów objętych opieką – z 98 tys. w 2022 r. do 105 tys. rok później.

NIK zauważa jednak, że mimo zniesienia od kwietnia 2024 r. limitów na świadczenia OPH, minister nie przeprowadził analiz skali i wartości nadwykonań ani gotowości placówek do realizacji świadczeń bez limitów. W efekcie pojawiły się opóźnienia w płatnościach za nadwykonania, na które skarżyły się hospicja i oddziały paliatywne.

Zastrzeżenia dotyczące jakości i organizacji

Większość skontrolowanych hospicjów zapewniała pacjentom właściwe warunki, jednak NIK stwierdziła liczne uchybienia organizacyjne. W części placówek odnotowano przeterminowane leki, zbyt wąskie drzwi uniemożliwiające transport pacjenta na łóżku, a w niektórych – braki w ewidencjonowaniu czasu pracy lekarzy czy raportowaniu danych do NFZ.

Osiem z dziesięciu placówek, które udzielały świadczeń ponad limit, nie otrzymało należnych środków z NFZ.

Wniosek NIK

Najwyższa Izba Kontroli wezwała Ministra Zdrowia do przyspieszenia i skoordynowania prac nad rozwiązaniami, które poprawią dostęp do opieki paliatywnej i hospicyjnej dla wszystkich potrzebujących pacjentów.

Źródło: NIK