Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej, po zapoznaniu się z listem Katolickiego Stowarzyszenia Lekarzy Polskich dotyczącym zmian przepisów prawa dotyczących wykonywania zawodu lekarza w Polsce, przedstawia następujące stanowisko:
Naczelna Rada Lekarska jako ogólnokrajowy organ samorządu zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów wykonuje szereg zadań związanych z zapewnieniem lekarzom i lekarzom dentystom właściwych warunków do wykonywania zawodu. Samorząd lekarski jest w pełni świadomy, że nieustający rozwój nauk i technik medycznych niesie ze sobą również konflikty sumienia, na które narażeni są przedstawiciele zawodów medycznych, i które dotykają wartości najbardziej podstawowych.
Jak wiadomo, to Naczelna Rada Lekarska w lutym 2014 r., po dokonaniu gruntownej analizy, oceniła, że art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty dotyczący klauzuli sumienia narusza Konstytucję RP i nie gwarantuje lekarzom w dostatecznym stopniu prawa do korzystania z wolności sumienia. W ślad za tym Naczelna Rada Lekarska złożyła wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z Konstytucją. U podłoża tego wniosku do Trybunału leżało fundamentalne założenie, że lekarz - jak każdy - musi mieć prawo powstrzymać się od działań, które są sprzeczne z jego sumieniem.
Obszerny wniosek złożony przez Naczelną Radę Lekarską doprowadził do wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 7 października 2015 r. (sygn. akt K 12/14), którego znaczenia dla możliwości wykonywania zawodu lekarza w zgodzie z sumieniem nie sposób przecenić.
Po pierwsze, powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego wyraźnie przesądził, że działanie w zgodzie z sumieniem w przypadku lekarzy jest nie tylko korzystaniem przez nich z wolności konstytucyjnej i wykonywaniem powinności moralnej, lecz jest obowiązkiem ustawowym, wynikającym z art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty w związku z art. 4 Kodeksu Etyki Lekarskiej. Obowiązek taki wpisuje się w istotę etosu zawodu lekarza i wynika z wewnętrznych celów medycyny.
Po drugie, Trybunał zanegował - jako pozostający w oczywistej sprzeczności z art. 53 ust. 1 Konstytucji - pogląd, zgodnie z którym możliwość powołania się na klauzulę sumienia stanowi sytuację wyjątkową, a art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty ustanawia „przywilej” lekarzy. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego prawo do sprzeciwu sumienia jest pierwotne względem jego ograniczeń, a sam art. 39 ustawy nie kreuje przywileju dla lekarza, gdyż wolność sumienia każdego człowieka jest kategorią pierwotną i niezbywalną, którą prawo konstytucyjne jedynie poręcza.
Po trzecie, Trybunał Konstytucyjny uznał, że nie jest dopuszczalne zobowiązywanie lekarza do wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem, jeżeli zwłoka w udzieleniu tego świadczenia nie spowodowałaby niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W świetle hierarchii wartości konstytucyjnych trudno jest bowiem przyjąć, że inne prawa pacjenta, niezwiązane z jego życiem i zdrowiem, mogłyby mieć pierwszeństwo przed wartością, jaką jest wolność sumienia lekarza. W rezultacie wyroku Trybunału z dnia 7 października 2015 r. utracił moc „fragment” art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, z którego wynikał obowiązek wykonania przez lekarza świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem w „innych przypadkach niecierpiących zwłoki” czyli w sytuacji gdy zwłoka w udzieleniu tego świadczenia nie spowodowałaby niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.
Wskutek wyroku TK uchylony został także przepis zobowiązujący lekarza do „wskazania realnych możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym”. Trybunał podzielił pogląd, że nałożenie na lekarza obowiązku wskazania realnej możliwości uzyskania świadczenia niezgodnego z jego sumieniem stanowi ograniczenie wolności sumienia. W wyroku przyjęto, że konstytucyjna gwarancja wolności sumienia chroni jednostkę nie tylko przed przymusem podjęcia bezpośredniego zamachu na chronione dobro, lecz także przed takim postępowaniem niezgodnym z sumieniem jednostki, które pośrednio prowadzi do nieakceptowalnego etycznie skutku, w szczególności przed przymusem współdziałania w osiąganiu tego celu.
W ocenie Naczelnej Rady Lekarskiej opisany wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie klauzuli sumienia znacząco poprawił ochronę konstytucyjnie gwarantowanej wolności sumienia osób wykonujących zawód lekarza. Najistotniejsze postulaty Naczelnej Rady Lekarskiej objęte wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego zostały przez Trybunał uwzględnione. Wyrok, uchylając te ograniczenia wolności sumienia, które nie dały się pogodzić z zasadą proporcjonalności wywodzoną z norm konstytucyjnych, istotnie przyczynił się do poprawy możliwości korzystania przez lekarzy z wolności sumienia w zakresie niepodejmowania działań, które lekarz uznaje za niezgodne z własnym światopoglądem lub nakazami wiary i religii. Obecnie lekarz kierując się prawem do autonomicznego ukształtowania swego stosunku do wiary i religii oraz przekonań filozoficzno-światopoglądowych ma zapewnione prawo do postępowania zgodnie z ich nakazami, także na gruncie odmowy realizacji poszczególnych świadczeń zdrowotnych.
Źródło: NIL
