Opieka nad pacjentem z otyłością olbrzymią - wyzwania dla organizacji systemu opieki

Jak wynika z najnowszej aktualizacji Światowego Indeksu Bezpieczeństwa Żywnościowego, opracowanego przez Economist Intelligence Unit (EIU) na zlecenie firmy DuPont, aż 25,2 proc. populacji Polski jest otyła. To o 2,9 proc. więcej niż średnia w Europie, która wynosi 22,3 procent.

W 2014 r. ponad 2,1 miliarda osób, czyli prawie 30% światowej populacji, miało nadwagę lub otyłość, a 5% zgonów na całym świecie dotyczył otyłości. Jeśli liczba zachorowań przyrastać będzie w takim tempie, do 2030 r. prawie połowa populacji dorosłych na świecie będzie miała nadwagę lub otyłość.

Według najnowszego raportu NFZ „Cukier, otyłość – konsekwencje”, który obrazuje skutki nadmiernego spożycia cukru, aż trzech na pięciu dorosłych Polaków ma nadwagę, a co czwarty jest otyły. Skala tego zjawiska systematycznie rośnie. Związek pomiędzy spożywaniem napojów słodzonych cukrem oraz wzrostem wagi i częstości występowania otyłości jest bardzo dobrze udokumentowany. Otyłość jest więc ogromnym problemem zdrowotnym i społecznym, który ma bardzo poważne konsekwencje. Ściśle powiązane z nadwagą i otyłością są trudne w leczeniu choroby, m.in. cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, bezdech senny, zaburzenia hormonalne. Według przedstawionych przez NFZ prognoz w 2025 roku na leczenie chorób związanych z otyłością wydamy o 0,3-1 mld zł więcej niż w 2017 roku, a liczba dorosłych osób z otyłością wzrośnie. Problem ten dotyczyć będzie 6,1 – 11,4 mln osób czyli otyłych będzie 26% dorosłych kobiet i 30% dorosłych mężczyzn.

Rosnąca częstość występowania nadwagi i otyłości stanowi coraz większe obciążenie finansowe dla systemów opieki zdrowotnej oraz społeczeństwa, a dla samych dotkniętych nią ludzi jest przyczyną kompleksów, wycofania społecznego czy problemów zdrowotnych. Oprócz nadmiernych wydatków na opiekę zdrowotną, otyłość implikuje koszty społeczne i gospodarcze z powodu utraconej produktywności (absenteizm), niższej wydajności w pracy (prezentaeizm), śmiertelności i trwałej niepełnosprawności.

Analiza przygotowana przez ekspertów Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego pokazuje, że koszty pośrednie utraconej produktywności chorych z otyłością, szacowanych metodą kapitału ludzkiego (wskaźnik PKB na pracującego) wyniosły w 2015 r. 77,55 mln zł, a w roku 2016 od 85,14 mln zł. Dynamika zmian rok do roku kształtowała się na poziomie 110%. W 2015 r. wydatki ZUS na świadczenia związane z niezdolnością do pracy wyniosły łącznie 33 855,7 mln zł, w tym wydatki na świadczenia z tytułu otyłości (E66) wyniosły 24 207,100 mln zł.

W porównaniu z 2014 r. obserwujemy wzrost wydatków poniesionych na świadczenia z tytułu otyłości o 4,6%. Przy czym wysoki wzrost o 26,9% odnotowany został w przypadku wydatków na absencję chorobową. Otyłość to choroba powodująca czasową niezdolność do pracy zarówno mężczyzn jak i kobiet. W 2016 r. stanowiła ona przyczynę wydania zaświadczeń lekarskich w 5,4 tys. przypadków na łączną liczbę 102,8 tys. dni absencji chorobowej. W stosunku do 2015 r liczba zaświadczeń lekarskich wystawionych w związku z otyłością wzrosła o 15,2%.

Zachowawcze leczenie otyłości, a przede wszystkim otyłości olbrzymiej cechuje niska skuteczność oraz brak trwałych efektów. W licznych przypadkach po próbie leczenia zachowawczego następuje nawrót otyłości, często do wartości przekraczających wyjściowe, co prowadzi do postępu choroby.

Chirurgia bariatryczna jest obecnie najskuteczniejszym i najtrwalszym sposobem leczenia patologicznej otyłości, która dotyka w Polsce ok 700 tys. osób. Ten rodzaj chirurgii zapewnia znaczną utratę wagi i pomaga w ponad 40 schorzeniach związanych z otyłością, takich jak cukrzyca typu 2, choroby serca, obturacyjny bezdech senny i niektóre nowotwory, włączając zapobieganie im, łagodzenie ich objawów oraz ustąpienie.

- „Obecnie, zgodnie z wynikami badań naukowych, zabiegi bariatryczne pozostają jedyną metodą leczenia otyłości olbrzymiej o udowodnionej skuteczności. Chirurgia przestała być jedynie leczeniem nadmiernej masy ciała. Znacznie istotniejsze są efekty metaboliczne zabiegu, prowadzące do ustępowania powikłań otyłości. Znajduje to potwierdzenie w licznych badaniach. Udowodniono, że leczenie operacyjne chorych otyłych wydłuża ich życie, jednocześnie znacząco poprawiając jego jakość.” – mówi prof. dr hab. med. Andrzej Budzyński, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Koszty chirurgicznego leczenia otyłości (w ramach grupy JGP F14) poniesiony przez NFZ w 2018 r. wyniósł 43,5 mln zł, co oznacza wzrost wartości świadczeń w stosunku do roku poprzedniego o blisko 7 mln zł . Świadczeniem objętych zostało 3 781 pacjentów o 510 więcej niż w 2017 r.

Dla uzyskania najlepszych efektów leczenia otyłości olbrzymiej oraz optymalizacji kosztów niezbędna jest opieka wielospecjalistyczna. Eksperci zgodnie uznają, że niezbędne jest wprowadzenie jednolitych standardów opieki nad pacjentami leczonymi chirurgicznie z powodu otyłości olbrzymiej. Kwalifikacja i przygotowanie chorego do zabiegu operacyjnego powinno się odbywać w zespole wielodyscyplinarnym.

- „Najlepsze wyniki leczenia bariatrycznego osiąga się, jeśli wielodyscyplinarny zespół składa się z następujących specjalistów: internista; chirurg; anestezjolog; dietetyk; psycholog/psychiatra; pielęgniarka/pracownik socjalny. w skład którego wchodzą specjaliści z różnych dziedzin. Celem pracy zespołu jest przygotowanie chorych do leczenia chirurgicznego oraz nadzorowanie prawidłowego i niepowikłanego procesu utraty masy ciała zarówno we wczesnym, jak i odległym okresie pooperacyjny”- wyjaśnia dr hab. med. Łukasz Kaska z Kliniki Chirurgii Ogólnej, Endokrynologicznej i Transplantacyjnej GUMed.

Kluczową rolę w pracach wielodyscyplinarnego zespołu odgrywa koordynator, sprawujący nadzór nad przebiegiem przygotowania do zabiegu i całego procesu leczenia. Powinien to być lekarz mający doświadczenie w zakresie leczenia i opieki nad chorymi z otyłością olbrzymią, optymalnie chirurg.

Z rekomendacji wynikających z raportu wynika zalecenie, aby zabiegi chirurgicznego leczenia otyłości były przeprowadzane w ośrodkach mających doświadczenie w chirurgii bariatrycznej i metabolicznej, posiadających zarówno wyszkoloną kadrę oraz niezbędny sprzęt.

- „Ośrodki zainteresowane stosowaniem programów chirurgii bariatrycznej oraz rolą centrum kompetencji powinny spełniać wiele warunków niezbędnych do zapewnienia optymalnego przeprowadzania operacji bariatrycznej. Wymagane są odpowiednio znaczące nakłady finansowe i działania organizacyjne, aby sprostać coraz wyższym parametrom jakościowym związanym z zastosowaniem nowych technologii medycznych. Minimalna liczba wykonywanych zabiegów bariatrycznych w rozpatrywanym ośrodku powinna wynosić przynajmniej 150 operacji rocznie” – przedstawia prof. dr hab. n. med. Krzysztof Paśnik, Prezes Polskiego Towarzystwa Chirurgicznego.

- „Efektywny i kompleksowy model opieki nad chorymi może istotnie poprawić sytuację chorych, a także zmniejszyć koszty ponoszone przez państwo, pacjentów i ich rodziny. Taki model powinien obejmować diagnozę, nowoczesne leczenie bariatryczne, porady psychologa, rehabilitację leczniczą oraz dietetyka” - wyjaśnia dr. Jerzy Gryglewicz, ekspert Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego

- „Zgodnie z koncepcją opieki nakierowanej na wartość (Value Base Healthcare) szczególną rolę w procesie poprawy wyników zdrowotnych odgrywa integracja opieki, z wiodącą rolą ośrodków referencyjnych. Wyróżnikiem modelu opartego na wartości jest stały monitoring i pomiar efektów, dlatego niezbędne jest utworzenie Krajowego Rejestru Operacji Bariatrycznych ” - argumentuje dr Małgorzata Gałązka-Sobotka, Dyrektor Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego.

W ramach pilotażu modelu KOS-BAR realizowane będą:

• kompleksowe świadczenia dla pacjenta z otyłością olbrzymią u jednego świadczeniodawcy, wraz z premiowaniem jakości leczenia

• plan leczenia jako optymalny element zarządzania chorobą

• Ogólnopolski Rejestr Operacji Bariatrycznych

W przypadku Krajowego Rejestru Operacji Bariatrycznych potencjalnym podmiotem prowadzącym go powinien być ośrodek chirurgii posiadający wieloletnie doświadczenie w zabiegowym leczeniu pacjentów z otyłością leczonych zabiegami bariatrycznymi oraz doświadczenie w realizacji programów zdrowotnych. Rejestr powinien być prowadzony z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego i doświadczeń odnoszących się do funkcjonujących już rejestrów w dziedzinach zabiegowych. Optymalny okres prowadzenia rejestru wynosi co najmniej 5 lat.