Podczas konferencji „Zdrowie dzieci w Polsce 2021–2025 – wiedza, która zmienia praktykę" w Instytucie Matki i Dziecka prof. Monika Gos, zastępczyni kierownika Zakładu Genetyki Medycznej ds. Genetyki Molekularnej, tłumaczyła, w jakim stopniu zdrowie dziecka jest zapisane w genach, a na ile kształtuje je środowisko i styl życia. Jej zdaniem u niewielkiej części osób chorujących na tzw. choroby cywilizacyjne, w tym otyłość, przyczyną choroby jest obecność mutacji w pojedynczym genie. Większość przypadków jest wypadkową działania czynników genetycznych (wariantów polimorficznych o niskiej penetracji) i środowiskowych.
Otyłość i cholesterol to kwestia genów czy środowiska? Mocne słowa prof. Moniki Gos
Opublikowano 29 grudnia 2025 08:30
Z tego artykułu dowiesz się:
- Jak geny i środowisko współdziałają w kształtowaniu zdrowia dzieci? Prof. Monika Gos tłumaczy, że zdrowie dziecka jest wynikiem zarówno informacji zawartej w genach, jak i wpływu otoczenia, a styl życia odgrywa kluczową rolę w codziennym funkcjonowaniu.
- Otyłość to nie tylko geny! Okazuje się, że 85-95% przypadków otyłości u dzieci ma podłoże wieloczynnikowe, co oznacza, że czynniki środowiskowe, takie jak dieta i aktywność fizyczna, mają ogromne znaczenie.
- Rola epigenetyki w zdrowiu przyszłych pokoleń: Badania pokazują, że czynniki środowiskowe działające na matkę w czasie ciąży mogą wpływać na zdrowie dzieci, zwiększając ryzyko otyłości i cukrzycy w dorosłym życiu.
- Przyszłość diagnostyki genetycznej: Choć genetyka jest narzędziem diagnozy, prof. Gos podkreśla, że wiele badań jest jeszcze potrzebnych, aby skutecznie prognozować ryzyko chorób cywilizacyjnych na podstawie genów.
Zdaniem prof. Moniki Gos zdrowie dziecka jest efektem informacji znajdującej się w genomie, jak i oddziaływania środowiska. Styl życia i otoczenie wpływają na nie jednak w znaczącym stopniu. „W zdecydowanej większości przypadków to środowisko kształtuje codzienne funkcjonowanie dziecka" — powiedziała w rozmowie z nami ekspertka.
Otyłość u dzieci jest głównie wynikiem działania wielu czynników tzw. chorobą wieloczynnikową. Tylko 5–15% przypadków ma podłoże genetyczne i spowodowana jest obecnością mutacji w jednym genie. Reszta jest wypadkową informacji zawartej w genach i środowiska, w tym diety i aktywności fizycznej. Badania bliźniąt pokazują, że zgodność w występowaniu otyłości wynosi 45–80%, co dowodzi wpływu czynników zewnętrznych.
Prof. Gos wyjaśnia, że genetyka częściej służy dziś diagnozie chorób, rzadziej profilaktyce. Wyjątkiem są np. badania przesiewowe noworodków, pozwalające wcześnie wdrożyć leczenie w chorobach takich jak rdzeniowy zanik mięśni, czy badania pod kątem rodzinnej predyspozycji do występowania nowotworów. W chorobach wieloczynnikowych, jak otyłość czy zaburzenia lipidowe, kluczowe jest monitorowanie parametrów biochemicznych i wskaźników takich jak BMI.
Ekspertka w rozmowie z nami zwróciła również uwagę na rolę epigenetyki. Badania dzieci matek niedożywionych w czasie II wojny światowej w Holandii pokazały, że czynniki środowiskowe działające w określonym okresie ciąży mogą zwiększać ryzyko wystąpienia otyłości i cukrzycy w dorosłym życiu. „Styl życia i czynniki środowiskowe oddziałują na płód i mogą modulować ekspresję genów" — przyznała.
Choć skutków negatywnych doświadczeń wczesnodziecięcych nie da się zmienić na poziomie genomu, można wpływać na ekspresję genów przez środowisko i profilaktykę, np.stosowanie odpowiedniej diety czy aktywność fizyczną.Na pytanie o molekularny profil zdrowia dzieci prof. Gos stwierdziła że jest to możliwe w chorobach monogenowych, ale w przypadku chorób wieloczynnikowych droga do prognozowania ryzyka jest jeszcze daleka. „Przed nami jeszcze wiele badań zanim genom pozwoli przewidywać dokładne ryzyko możliwości wystąpienia chorób cywilizacyjnych" — podsumowała.
Tematy
geny / genetyka medyczna / epigenetyka / środowisko a zdrowie / zdrowie dziecka / otyłość dzieci
