Medyczna Racja Stanu podsumowała polską prezydencję w obszarze zdrowia

Adam Szłapka, minister ds. Unii Europejskiej do istotnych osiągnięć zaliczył postęp w pracach nad integracją europejską systemu bezpieczeństwa zdrowotnego, kontynuację działań w zakresie Europejskiej Unii Zdrowotnej oraz wsparcie inicjatyw dotyczących cyfryzacji systemów ochrony zdrowia i wymiany danych medycznych w UE.

Adam Jarubas  wskazał na kompromis w sprawie Pakietu Farmaceutycznego - największej od 20 lat reformy rynku leków w Unii, zmierzającego do poprawy dostępności leków, w tym tych na niezaspokojone potrzeby medyczne, choroby rzadkie, antybiotyków w cenach, na które stać europejskich pacjentów i budżety państw UE.

Zdaniem Magdaleny Sobkowiak-Czarneckiej, podsekretarz stanu Pionu ds. Unii Europejskiej KPRM, w czasie polskiej prezydencji udało się podnieść kwestię zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, do poziomu którego do tej pory nie było w UE. Zauważyła, że zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży zależy nie tylko od ministrów zdrowia UE, ale także od współpracy z ministrami gospodarki i technologii. Podsekretarz odniosła się także do kwestii bezpieczeństwa lekowego, wskazując na fakt uzależnienia Europy od rynków zewnętrznych, co dobitnie zweryfikował kryzys zdrowia spowodowany pandemią COVID-19. - Sytuacja geopolityczna sprawia, że UE może liczyć przede wszystkim na siebie. Zaczęliśmy to już robić w przemyśle zbrojeniowym - pierwszy raz w UE są takie pieniądze na zbrojenia (...), ale to też się dzieje w sprawie substancji krytycznych - wyjaśniła.

Według prof. Pawła Kowala, przewodniczącego sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych, współzałożyciela think tanku (MRS) ważne jest, aby nie oddzielać kwestii zdrowia od bezpieczeństwa w szerszym kontekście. - Bezpieczeństwo zaczyna się od zdrowia. Od bezpieczeństwa lekowego, przez zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży, po transformację cyfrową systemów opieki i uniezależnienie się od rosyjskich surowców – przekonywał.

Nowe wyzwania zdrowotne – wzrost zakażeń HIV

Europoseł Adam Jarubas mówił też o wyzwaniach związanych ze wzrostem liczby zakażeń HIV w Europie o 12%. Wskazał na pilną potrzebę wzmocnienia działań profilaktycznych, które były jednym z priorytetów polskiej prezydencji, w tym upowszechnienia profilaktyki przedekspozycyjnej.

Dr Anna Marzec-Bogusławska, dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS przypomniała, że w czerwcu tego roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków zatwierdziła iniekcyjną formę profilaktyki przed zakażeniem wirusem HIV. Jej zdaniem, przyniesie to wielu osobom ogromne korzyści. – Są to osoby, które z różnych przyczyn nie są w stanie przyjmować leków albo ich tryb życia skłania do korzystania z formy iniekcyjnej - wyjaśniła. Dodała, że profilaktyka przedekspozycyjna jest ogromnym dobrodziejstwem. - Równie ważne jak budzenie świadomości i przeciwdziałanie stygmatyzacji i dyskryminacji osób żyjących z HIV jest wdrażanie postępu terapeutycznego. Zakończenie epidemii HIV do 2030 r.  jest możliwe, ale wymaga zdecydowanych działań politycznych, inwestycji w profilaktykę oraz partnerskiej współpracy z organizacjami społecznymi – dodał europoseł Adam Jarubas.

Prof. Miłosz Parczewski, konsultant krajowy w dziedzinie chorób zakaźnych, prezes European Aids Clinical Society (EACS) wskazał, że w  Polsce również wzrosła liczba zakażeń HIV w ostatnich dwóch latach i to nie tylko poprzez wojnę na Ukrainie, ale przez bardzo szerokie transmisje w naszym społeczeństwie. - Nie mamy dostępu do bardzo dobrej profilaktyki, która jest w zasięgu ręki. A moglibyśmy zmniejszyć o wiele razy liczbę nowych zakażeń tym wirusem. Większość krajów europejskich ma takie programy – ubolewał. Miesięczny koszt leku stosowanego w celu zapobiegania zakażeniom HIV to 5 tys. zł.

Dr Anna Marzec-Bogusławska przypomniała o możliwości wykonywania testów w kierunku HIV przez lekarzy POZ oraz leczeniu antyretrowirusowym w ramach programu ministra zdrowia, z którego obecnie bezpłatnie korzysta ponad 21 tys. pacjentów, w tym 3400 uchodźców z Ukrainy. Poinformowała, że Krajowe Centrum ds. AIDS wydało publikację Nowoczesna Profilaktyka Zakażeń HIV, którą prowadzący zajęcia z edukacji zdrowotnej w szkołach będą mogli wesprzeć się.

Brak adherencji kosztuje

Adam Jarubas w kontekście polskiej prezydencji podkreślił, że adherencja to kluczowy filar profilaktyki wtórnej. - Nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych non-adherence jest jednym z najbardziej niedoszacowanych, a zarazem kosztownych wyzwań zdrowotnych w Europie. Szacunki Komisji Europejskiej wskazują, że nawet 50% pacjentów z chorobami przewlekłymi nie stosuje się do zaleceń lekarskich, co prowadzi rocznie do około 200 tys. przedwczesnych zgonów, tysięcy hospitalizacji i generuje koszty przekraczające 125 mld euro - wyliczał. - Adherencja warunkuje skuteczność leczenia w takich obszarach jak choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca czy POCHP. Bez zapewnienia ciągłości terapii nawet najlepiej zaprojektowane programy wczesnego wykrywania nie przyniosą oczekiwanych efektów - dodał.

Prof. Krzysztof Narkiewicz, kierownik Kliniki Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego wskazał, że 30-latek w Polsce z rozpoznanym nadciśnieniem, hipercholesterolemią i początkami cukrzycy ma prawdopodobieństwo kontynuowania terapii po roku rzędu 20%. Co oznacza, że niebawem będzie miał zawał, udar, niewydolność, nerek itd. – Dlatego musimy zrobić wszystko, żeby ten chory był zainteresowany własnym zdrowiem – apelował. Wskazał na konieczność zaangażowania lekarzy rodzinnych i aptekarzy, wykorzystania informatyzacji oraz szerokiej edukacji. - Lekarze rodzinni mają już narzędzia: Moje Zdrowie, systemy elektroniczne i dostępność informacji, jak wygląda wykupywanie leku przez chorych. Informatyzacja ułatwiła też wiele czynności i lekarz ma czas, aby zapytać, jakie leki chory przyjmuje, czy ma jakieś wątpliwości? – mówił.

Dania, która po Polsce przejęła prezydencję adherencję również stawia wśród swoich priorytetów. Bogi Eliasen, dyrektor Wydziału Zdrowia, Kopenhaski Instytut Badań nad Przyszłością  mówił o badaniach wskazujących, że 30% obciążenia związanego z chorymi przewlekle, którzy trafiają do szpitala można by uniknąć przy dobrej adherencji. - Będziemy zajmować się adherencją drugorzędową, czyli prawidłowym podejściem do leczenia chorób przewlekłych poprzez zwiększane samodzielnego dbania o siebie przez pacjenta i leczenie chorób w domu – wskazał.

- Celem jest to, żeby pacjenta trzymać jak najdalej od szpitala, oferując mu narzędzia cyfrowe. Kluczem jest personalizacja, a także wspólne podejmowanie decyzji razem z chorym, usunięcie barier administracyjnych w celu utrzymania bliskiej relacji między chorym, klinicystą i farmaceutą – dodał.

Szczepienia elementem profilaktyki

Jednym z priorytetów zdrowotnych polskiej prezydencji w Radzie UE była profilaktyka, której kluczowym elementem są szczepienia ochronne. W czasie prezydencji zwiększono dostępność szczepień zalecanych, uruchomiono kampanie edukacyjne, zacieśniono współpracę z samorządami i środowiskiem medycznym. Ministerstwo Zdrowia pracuje nad usprawnieniem ścieżki pacjenta w zakresie szczepień ochronnych, w tym wprowadzenie bardziej elastycznych rozwiązań umożliwiających szczepienie w aptekach czy placówkach POZ.

- Czy jednak wystarczająco dużo robimy, aby te szczepienia wprowadzać w życie? Bo to, że są na liście, to nie znaczy, że wszyscy się szczepią – zaznaczył prof. Krzysztof Tomasiewicz, prezes Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.

Ubolewał, że nie udało się wprowadzić Narodowego Planu Eliminacji HCV.

- Jesteśmy jednym z nielicznych krajów, który takiego programu nie ma. Program Moje zdrowie ma duże perspektywy i szanse na sukces. Ale potrzebne jest testowanie nie tylko w POZ, ale i na SOR-ach oraz w szpitalach, ewentualnie w AOS. To jest badanie, które kosztuje kilkanaście złotych, a z perspektywy praktyka, który widzi pacjenta leżącego kilka razy w szpitalu, gdzie nikt mu nie wykonał badania anty-HCV i u którego nagle rozpoznaje się marskość wątroby albo raka pierwotnego wątroby, to ręce opadają – ubolewał.

Polska coraz cięższa

Senator Agnieszka Gorgoń-Komor przypomniała, że polskie dzieci tyją w zastraszającym tempie. – A jak już dojdzie do choroby otyłościowej, należy ją leczyć, bo to profilaktyka ponad 211 innych jednostek chorobowych. I to nie chodzi tylko o refundację leków, ale by program KOS-BAR był dla tych chorych dostępny - wskazała.

Poinformowała, że Zespół ds. Przeciwdziałania otyłości przy Ministrze Zdrowia opracowuje pewne wytyczne i KOS-BAR ma wejść do świadczeń gwarantowanych.

Prof. Leszek Czupryniak, kierownik Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych WUM  przypomniał, że Polsce mamy 9 milionów osób z otyłością i drugie tyle z nadwagą. Jego zdaniem, leki z grupy GLP-1 będą zażywać niemal wszyscy, bo nie tylko zmniejszają masę ciała, ale i ryzyko sercowo-naczyniowe, działają również nefroprotekcyjnie. A dodatkowe badania pokazują, że hamują utratę pamięci we wczesnych obszarach demencji, będą miały zastosowanie w leczeniu alkoholizmu. Zwrócił uwagę na konieczność przygotowania się systemu do refundacji tych leków we wszystkich wskazaniach. - Powinniśmy refundować leki na otyłość, choć opinia będzie taka, że wystarczy, żeby gruby nie jadł, to schudnie. Ale to nie działa. Otyłość to jest ciężka choroba przewlekła i wymaga przewlekłej terapii. A dużo lepiej jest leczyć ją na wczesnym etapie niż potem jej konsekwencje – rekomendował. Podkreślił, że programy pilotażowe KOS-BAR dwuletniego nadzoru nad pacjentami, którzy zostali zakwalifikowani do chirurgicznego leczenia otyłości się sprawdziły.

Zdrowie psychiczne

W czasie polskiej prezydencji ważnym zagadnieniem było zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży.

Dr Aleksandra Lewandowska, konsultantka krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży wskazała, że ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży musi być osadzona w zdrowiu publicznym. - Bez tego nie możemy absolutnie układać dalszych strategii i polityk – podkreśliła.

Wśród podejmowanych w czasie polskiej prezydencji działań na podkreślenie zasługuje aktywne uczestnictwo młodych ludzi w pracach ekspertów. Brali oni udział w konferencjach, a zakończenie prezydencji odbyło się w Liceum Gdyńskim im. Marynarki Wojennej z udziałem młodzieży. - Młodzi ludzie mówili: dorośli, jesteśmy waszymi ofiarami, bo kształtujecie sobie tylko przyszłych konsumentów. Nie mając często wsparcia w rodzinach, jesteśmy bezradni i bezbronni. Możemy z dużą łatwością wejść na strony, które są dla nas zagrożeniem, doświadczać agresywnych treści, które nas kształtują. Zróbcie wszystko w kontekście rozwiązań legislacyjnych, żebyśmy mieli mniejszy dostęp, żeby dorośli wiedzieli, czym jest zdrowie w ujęciu holistycznym i jak dbać o siebie wzajemnie, żeby przedmiot nauka o zdrowiu nie był fakultatywny, ale obligatoryjny. Uczniowie z Liceum w Gdyni pokazywali, jak niezwykle ważną formą są zajęcia dodatkowe, które wyciągają młodych z przestrzeni online wciągnąć w przestrzeń offline – opowiadała. Owocem polskiej prezydencji jest tworzony razem z WHO raport o wpływie technologii na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży.

Agnieszka Leszczyńska, dyrektor generalna Angelini Pharma Polska wskazała, że za 5-7 lat depresja będzie najbardziej rozpowszechnioną chorobą na świecie i trzeba się na to przygotować. - Rozpoczęliśmy w zeszłym roku kampanię pod tytułem „Wyprostuj spojrzenie” na rzecz walki ze stygmatyzacją chorób mózgu. Musimy edukować społeczeństwo i tutaj widzimy bardzo dużą rolę lekarza pierwszego kontaktu, bo to jedyny lekarz, z którym 90% Polaków ma do czynienia. W ramach nowego roku szkolnego chcieliśmy zrobić olimpiadę dla dzieci na temat zdrowia psychicznego z Ministerstwem Edukacji i Zdrowia - poinformowała.

Priorytety onkologii

Rak jelita grubego jest trzecim nowotworem pod względem zachorowalności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Przerzutowy rak jelita grubego ma niski wskaźnik przeżywalności. Cele leczenia koncentrują się na przedłużeniu życia, opóźnieniu progresji przy jednoczesnym utrzymaniu jakości życia. Prof. Tomasz Kubiatowski z Kliniki Onkologii Klinicznej z Pododdziałem Onkologii Ginekologicznej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. F. Chopina w Rzeszowie wskazał, że w stopniu czwartym choroby nowotworowej dłuższy czas przeżycia zależy od dostępności nowych opcji terapeutycznych w drugiej i kolejnych liniach leczenia. - Jest to tym ważniejsze, że niejednokrotnie są to chorzy, którzy są w dobrym stanie sprawności ogólnej i dlatego walka o wydłużenie czasu przeżycia jest priorytetem. Ale trzeba pamiętać, że nie może się to odbywać kosztem istotnego pogorszenia jakości życia. Nie chodzi o to, żeby trzymać pacjenta w szpitalu i żeby cały czas z powikłaniami trafiał na Izbę Przyjęć. On powinien funkcjonować w swoim środowisku, w rodzinie czy wśród przyjaciół. I to jest absolutny priorytet onkologii - powiedział.

Ekspert poinformował, że pojawił się nowy lek frukwintynib, który jest blokerem receptorów dla czynnika wzrostu komórek śródbłonka naczyń, receptora pierwszego, drugiego i trzeciego. Wpływa na przedłużenie czasu wolnego od progresji choroby, ale także czasu przeżycia całkowitego.

Bezpieczeństwo lekowe

Europoseł Adam Jarubas przypomniał, że Europa dziś sprowadza 80% leków lub substancji służących do ich produkcji. - Musimy sobie zadać pytanie, co jeśli tak, jak z energią z Rosji, przyjdzie nam zmierzyć się z dnia na dzień z odcięciem od importu tych leków. Istnieje pewien poziom produkcji leków, od którego zależy zdrowie i życie Europejczyków, który wyznacza tę granicę między zwykłym biznesem a bezpieczeństwem.

Musimy zabezpieczyć ten poziom w Unii, ściągając produkcję i łańcuchy dostaw do Europy, dywersyfikując dostawy w oparciu o pewnych partnerów podzielających nasz system wartości i naszą wizję świata na bezpiecznych szlakach handlowych - rekomendował.

Prof. Monika Raulinajtys-Grzybek z SGH współautorka raportu Bezpieczeństwo dostaw leków a bezpieczeństwo militarne Polski i Europy poinformowała, że na Ukrainie problemy z dostępnością leków pierwszej potrzeby pojawiły się w ciągu tygodnia od rozpoczęcia ataku Rosji.

- Jeżeli mamy pieniądze na finansowanie amunicji i czołgów, to powinny się też znaleźć pieniądze na finansowanie produkcji leków. Potrzebujemy potężnego wsparcia finansowego do tego, żeby wspomóc produkcję substancji czynnych na terenie UE. Oczywiście wszystkiego nie wyprodukujemy. Ale mamy europejską i krajowe Listy Leków Krytycznych i możemy rozdzielić produkcję między państwami – wskazała Katarzyna Piotrowska-Radziewicz, dyrektor Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji.

- Powinniśmy ustalić z innymi krajami, aby wymieniać się substancjami. Nasze leki są dostępne na 140 rynkach i mamy 3 fabryki substancji. To w zupełności wystarcza, by zabezpieczyć 140 rynków w substancji aktywną – zaznaczyła Joanna Drewla, dyrektor generalna Servier Polska

- W ustawie refundacyjnej pojawiła się pierwsza jaskółka docenienia lokalnej produkcji. I my przekonaliśmy centralę, żeby produkcję wszystkich naszych leków refundowanych przenosić do zakładu w Polsce. W tej chwili  86% jest tu produkowanych. W przyszłym roku będzie to praktycznie 100% - poinformowała.  Jej zdaniem brakuje mechanizmu zachęcającego do nowych inwestycji. - Musimy mieć gwarancję zbytu i ceny leku, żeby zainwestować środki i czas. Potrzebna jest też pomoc w usuwaniu barier administracyjnych w nowych inwestycjach. Rozpoczynamy dużą inwestycję i decyzje środowiskowe, warunki zabudowy to jakieś koszmarne procesy bez żadnych deadline'ów. Przydałby się jakiś fast track administracyjny i taki okrągły stół wielu resortów, żebyśmy wspólnie porozmawiali, jak możemy te inwestycje do Polski przyciągnąć - wskazała.