Podczas brukselskiego forum Headway 2020 przedstawiono aktualną sytuację zdrowia psychicznego, obecną problematykę, wyzwania, a także wpływ na społeczeństwo europejskie w trzech krajach – Polsce, Włoszech i Hiszpanii, gdzie inicjatywa jest rozwijana. Podczas Kongresu zaprezentowano najważniejsze rekomendacje, zalecenia oraz priorytety, w zakresie których należy działać, aby wytyczyć nowy plan w europejskim zdrowiu psychicznym.
Czym jest inicjatywa Headway 2020?
To przede wszystkim projekt o charakterze międzynarodowym, utworzony jako interdyscyplinarna platforma wymiany poglądów i doświadczeń w leczeniu zaburzeń psychicznych w Europie. Powstał w 2017 roku i jego główny cel dotyczy wdrożenia takich metod, które rozwiążą problem chorób psychicznych. Projekt zapoczątkowany został przez centrum badawcze The European House – Ambrosetti oraz włoską firmę farmaceutyczną Angelini. Platforma skupiła ponad 40 ekspertów z różnych krajów Europy, zarówno naukowców, psychologów, jak i psychiatrów, pacjentów oraz ich rodziny. Doświadczenia dzielone były w specjalnych grupach projektowych, w celu wypracowania wspólnej, skutecznej strategii zdrowia psychicznego, zbieżnej z założeniami WHO oraz wytycznymi zrównoważonego rozwoju ONZ. W ramach Headway 2020, wydano praktyczne rekomendacje, kluczowe zalecenia, które pozwolą na wytyczenie innowacyjnego planu na rzecz zdrowia psychicznego w Europie. Główne złożenie Headway 2020 to wspólne wypracowanie nowych rozwiązań, a także odmiennego spojrzenia na zdrowie psychiczne.
Zaburzenia psychiczne w Europie
Zaledwie w 2016 roku z zaburzeniami psychicznymi zmagały się 84 mln osób, a 84 tys. zmarło na skutek choroby psychicznej bądź samobójstwa. Często przedwczesny zgon spowodowany był szeregiem chorób współistniejących, np. rakiem czy chorobami naczyniowymi. Z najnowszych danych wynika, że 1 na 6 osób zmaga się z zaburzeniami psychicznymi. Wśród najpowszechniejszych chorób zakaźnych, choroby psychiczne zajęły 5 miejsce, obejmując 22,4 proc. niepełnosprawności w Europie. Całkowity koszt chorób psychicznych w Europie, na podstawie badań OECD wyniósł ponad 600 bilionów euro, czyli 4 proc. PKB.
Opierając się na powyższych danych zwrócono uwagę, że należy wzmocnić działania w zakresie przejścia z 1 modelu psychiatrii szpitalnej na 2, czyli model leczenia środowiskowego. Wczesne wykrycie choroby psychicznej, która zwykle objawia się w wieku około 14 lat, minimalizuje jej wpływ na dalsze już dorosłe życie. Młodzi ludzie stanowią grupę szczególnie narażoną na wszelkie zaburzenia natury psychicznej i to właśnie w ich przypadku warto położyć nacisk na zapobieganie stygmatyzacji.
Aktualnie, z trudnością diagnozuje się zaburzenia psychiczne, które stanowią wyzwanie dla wielu lekarzy - specjalistów. Niewątpliwie, z racji dynamizmu zjawiska wymagają oni ciągłych szkoleń i edukacji w zakresie zdrowia psychicznego. Pacjenci zmagają się często również z utrudnionym dostępem do samego leczenia, które źle dobrane - bywa nieskuteczne, a w dodatku osłabia wiarę pacjenta na powrót do zdrowia i rodzi frustrację.
Już w 2015 roku ONZ uznało zdrowie psychiczne za priorytet. Prognozuje się, że do 2030 roku problem zaburzeń psychicznych będzie stanowić największe zagrożenie dla gospodarki. Wówczas, 1 na 3 osoby w Unii Europejskiej będzie miała problem ze zdrowiem psychicznym. Kluczowa jest: kontrola funduszy na diagnostykę i wykrywanie zaburzeń oraz opracowanie wspólnego programu o modelu strukturalnym, który w sposób całościowy ująłby najważniejsze kwestie zdrowia psychicznego.
Polskie zdrowie psychiczne
W Polsce ta problematyka dotyka 14,9 proc. mieszkańców. Niepokoi fakt, że 6 na 100 tys. Polaków umiera na skutek zaburzeń psychicznych oraz behawioralnych. Koszty terapii zaburzeń psychicznych wynoszą zaledwie 3 proc. PKB z racji tego, że tylko 5,1 proc. spośród wydatków publicznych przeznaczonych na zdrowie, skierowana jest na zdrowie psychiczne. Nadal największy problem stanowi skrajne niedofinansowanie oraz niedobór specjalistów. Na prawie milion mieszkańców przypada 90 psychiatrów, podczas gdy na tę samą liczbę osób, chociażby w Finlandii przypada 236 specjalistów. Najwyższa Izba Kontroli wskazuje, że mamy w kraju 3,5 tys. psychiatrów, z czego większość pracuje jednocześnie w dwóch miejscach, więc statystyka będzie sporo niższa. Szansą na poprawę są długofalowe działania i zaangażowanie wszystkich instytucji odpowiedzialnych za zdrowie psychiczne w kraju.
Regina Bisikiewicz, prezes Polskiego Instytutu Otwartego Dialogu prelegentka na Forum Headway 2020 podkreśliła, że w kwestii zdrowia psychicznego niezwykle ważna jest promocja, wsparcie oraz odpowiednia prewencja.
Rekomendacje dla Polski
Wśród rekomendacji Polskiej Grupy Roboczej znalazła się konieczność wdrożenia środowiskowego modelu opieki nad pacjentami z zaburzeniami psychicznymi, jak i pełne wdrożenie Narodowego Projektu Pilotażowego. Co więcej, istotna jest wczesna diagnoza, a co za tym idzie odpowiednio wcześnie rozpoczęta terapia. Należy wprowadzić psychiatrów w kwestie leczenia młodych pacjentów, począwszy od dzieciństwa do dorosłości. Warto skupić się, także na inicjowaniu programów szkoleniowo - edukacyjnych zarówno dla lekarzy POZ, jak i lekarzy rodzinnych.
Niedawno otworzony kolejne nowoczesne Centrum Zdrowia Psychicznego dla dzielnicy Mokotów w Warszawie. Obecnie w ramach pilotażowego programu działa ich w Polsce 27. O tym, czy jesteśmy w stanie ocenić ich efektywność opowiedziała ekspertka obecna na Forum Headway 2020, prof. Agata Szulc, prezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
- Program pilotażowy ma zostać oceniony pod względem efektywności przez Ministerstwo Zdrowia po upływie 3 lat. Pracuje w Szpitalu Tworkowskim w Pruszkowie, tam Mazowieckie Specjalistyczne Centrum Zdrowia zorganizowało takie Centrum Zdrowia Psychicznego dla mieszkańców powiatu pruszkowskiego. Działalność Centrum trwa od roku i jego efektywność nie została jeszcze policzona, ale odnoszę wrażenie, że tych hospitalizowanych pacjentów jest jednak mniej - powiedziała prezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
- W dalszym ciągu zdrowie psychiczne wymaga zmiany spojrzenia, również ze strony systemu ratownictwa medycznego. Nie może być tak, aby przy każdej interwencji związanej z zaburzeniami alkoholowymi, awanturą domową dana osoba była wieziona do szpitala psychiatrycznego. To prawdziwy obłęd - dodaje prof. Szulc.
Współpraca na szczeblu europejskim i wypracowanie wspólnego planu na rzecz zdrowia psychicznego, jest dla polskiej psychiatrii niewątpliwą szansą na poprawę obecnej, ciężkiej sytuacji.
- Bardzo spodobała mi się wypowiedź prof. Galderisi, mianowicie aby stworzyć wytyczne europejskie, do których powinniśmy się wszyscy dostosować. Możemy od lat mówić o zmianie paradygmatu psychiatrycznego, jednakże bez nacisku ze strony pacjentów, specjalistów, a także Komisji Europejskiej niewiele zrobimy. Pomimo, że jest to odrobinę dyskusyjne we Włoszech około 40 lat temu wprowadzono prawo, nakazujące zamknąć szpitale psychiatryczne i odgórnie stworzyć inny system opieki. To dowodzi, że powinniśmy uczyć się od siebie dobrych praktyk, tak aby uniknąć błędu. Być może, odgórnie narzucona zmiana to jedyny sposób, aby coś zmienić. Jak będziemy się zastanawiać to pilotaże będą trwać przez następnych 30 lat i nic się w tej kwestii nie zmieni, a potrzebujemy zmiany, bo zostajemy w tyle - podkreśla prof. Agata Szulc.
Polska musi postawić na wczesną diagnozę i interwencję, która przyśpieszy powrót pacjenta do zdrowia. Chorzy muszą mieć zapewniony dostęp do lekarzy psychiatrów, którzy zaopiekują się nimi od wieku dziecięcego, aż do dorosłości.
W czasie ostatnich lat odnotowano nasilenie się występowania chorób współistniejących zarówno fizycznych, jak i psychicznych, w wieku krajach oraz w różnych grupach wiekowych. Kluczem do rozwiązania tego problemu jest prawidłowe rozpoznanie choroby psychicznej oraz chorób współistniejących, które możliwe będzie po poszerzeniu wiedzy personelu medycznego. W Polsce niezbędne jest wprowadzenie możliwości jednoczesnego rejestrowania zaburzeń psychicznych i somatycznych.
Wśród zaleceń podkreślona została bardzo ważna rola organizacji pacjenckich i rodzin, praktycznie na każdy etapie leczenia zaburzeń psychicznych.
Aktualnie, wciąż wypracowywane są najlepsze rozwiązania z zakresu zdrowia psychicznego i w ciągu najbliższych lat, możemy się spodziewać innowacyjnego planu obejmującego wszystkie kraje europejskie, zmagające się problematyką zaburzeń psychicznych.
