Starania o uregulowanie ustawowe zawodu farmaceuty trwały bardzo długo. Jednak to w roku 2019 Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt Ustawy o zawodzie farmaceuty. Wersja z roku 2019 była modyfikowana, a ostateczna wersja ustawy została ogłoszona w Dzienniku Ustaw 10 grudnia 2020.
Ustawa o zawodzie farmaceuty określa zasady uzyskiwania prawa wykonywania zawodu, ustawicznego rozwoju farmaceuty a także wytyczne dotyczące wykonywania zawodu. Jednakże, co jest bardzo istotne z perspektywy współpracy lekarza i farmaceuty, definiuje opiekę farmaceutyczną jako świadczenie zdrowotne, a także wskazuje zakres czynności wykonywanych w ramach świadczenia opieki farmaceutycznej przez farmaceutę.
Ustawa o zawodzie farmaceuty weszła w życie 16 kwietnia 2021 r.- stąd z perspektywy ponad półtora roku można dokonać pewnych ocen związanych z wdrożeniem w życie zapisów ustawowych.
W kontekście współpracy farmaceuty i lekarza kluczowe są zapisy dotyczące opieki farmaceutycznej.
Zgodnie z art. 2 ust 1 Ustawy o zawodzie farmaceuty „farmaceuta jest samodzielnym zawodem medycznym”. Samodzielność zawodowa i merytoryczna farmaceuty oparta jest silnej klauzuli niezależności, którą można porównać z niezależnością lekarską.
Art. 35 ust.1 Ustawy o zawodzie farmaceuty w brzmieniu „Aptekarz samodzielnie podejmuje decyzje w zakresie sprawowania opieki farmaceutycznej, udzielania usług farmaceutycznych, oraz wykonywania czynności zawodowych, kierując się wyłącznie dobrem pacjenta i nie jest związany w tym zakresie poleceniem służbowym”, daje jasną wykładnię niezależności zawodowej farmaceutów w ramach wykonywania zawodu.
Zgodnie z zapisem ustawowym, farmaceuta, będący przedstawicielem zawodu medycznego, który jest niezależny w ramach wykonywanych przez siebie zadań zawodowych zgodnie z art. 4 ust 2 Ustawy o zawodzie farmaceuty, świadczy opiekę farmaceutyczną.
„Opieka farmaceutyczna to świadczenie zdrowotne w rozumieniu art. 5 pkt 40 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, udzielane przez farmaceutę i stanowiące dokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem prowadzącym leczenie pacjenta, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem indywidualnej farmakoterapii”.
W związku z tym, że opieka farmaceutyczna została zdefiniowana jako świadczenie zdrowotne, a nie jak miało to miejsce do tej pory -usługa farmaceutyczna, konieczne są do spełnienia określone przesłanki w celu jej świadczenia.
Opieka farmaceutyczna sprawowana jest we współpracy z lekarzem i pacjentem, a w razie potrzeby z innymi przedstawicielami zawodów medycznych.
Ustawodawca nie doprecyzował jednak na czym ma polegać współpraca z lekarzem, nie określono również formy tej współpracy.
Jednak dokonując próby zdefiniowania czym jest współpraca, dochodzimy do wniosku, że to trójstronna relacja: farmaceuty, lekarza i pacjenta, oparta na założeniu osiągnięcia wspólnego celu jakim będzie poprawa zdrowia i życia pacjenta.
W tym miejscu należy wskazać, że opieka farmaceutyczna to świadczenie zdrowotne udokumentowane, stąd należy przyjąć założenie, że ustawodawca poprzez domniemanie przyjął, iż dokładnie taką samą formę ma mieć współpraca lekarza i farmaceuty, a dokumentowanie jej ma zapewnić bezpieczeństwo wykonywania czynności zawodowych.
W związku z brakiem szczegółowych wytycznych dotyczących relacji farmaceuta – lekarz w ramach świadczenia opieki farmaceutycznej, należy zwrócić uwagę na kilka aspektów.
Z pewnością wymiana informacji na temat pacjenta będzie stanowiła wymianę danych wrażliwych, które podlegają ochronie prawnej na mocy choćby ustawy o ochronie danych osobowych
Ochrona przetwarzania danych osobowych jak i poufność tych danych to jedno z niezbywalnych praw podstawowych jednostki, stąd tak ważne jest zarówno w praktyce lekarskiej jak i farmaceutycznej właściwe ich przechowywanie jak i udostępnianie.
Na obydwu stronach ciąży obowiązek przestrzegania RODO, w ramach prowadzenia praktyki medycznej i farmaceutycznej.
Wracając do sprawowania opieki farmaceutycznej, ustawodawca jednoznacznie określił katalog czynności wykonywanych w ramach świadczenia opieki farmaceutycznej.
Zgodnie z art. 4 ust.2 Ustawy o zawodzie farmaceuty, sprawowanie opieki farmaceutycznej polega na:
- prowadzeniu konsultacji farmaceutycznych
- wykonywaniu przeglądów lekowych wraz z oceną farmakoterapii i uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta
- opracowywaniu indywidualnego planu opieki farmaceutycznej z uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta
- wykonywaniu badań diagnostycznych
- wystawianiu recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego.
Analizując czynności wykonywane w ramach świadczenia opieki farmaceutycznej, można dostrzec płaszczyznę współpracy lekarza i farmaceuty w każdej z opisanych procedur.
Niektóre z czynności w ramach opieki farmaceutycznej wykonywane są już w aptekach, jak choćby badania diagnostyczne, niektóre są wdrażane w formie pilotażu, jak przegląd lekowy. Dla niektórych czynności wymagane są akty wykonawcze, które doprecyzują i stworzą realne ramy prawne do ich wykonywania, takim przykładem jest recepta kontynuowana,
Potencjalnie najszersze pole współpracy między lekarzem i farmaceutom zakładają przeglądy lekowe i recepta kontynuowana.
Formuła przeglądu lekowego ma na celu wykrywanie interakcji lekowych, a także interakcji pomiędzy lekiem a innym produktem.
W przeglądzie lekowym bardzo ważna jest współpraca lekarza i farmaceuty, a także samego pacjenta.
Pacjent wielokrotnie nie stosuje się do zaleceń lekarskich, stąd tak dużym problemem jest kwestia compliance a właściwie noncompliance.
Jednocześnie wielokrotnie pacjent pozostaje pod opieką kilku lekarzy, stąd zadaniem farmaceuty jest wykrycie ewentualnych działań niepożądanych. Współpraca farmaceuty i lekarza w ramach przeglądu lekowego pozwala na optymalizację problemów lekowych i poprawę zdrowia pacjenta.
Recepta kontynuowana nie jest obecnie realizowana w aptekach, gdyż czekamy na akty wykonawcze pozwalające ją wprowadzić.
Celem recepty kontynuowanej będzie zabezpieczenie pacjenta pod kątem przyjmowanych przez niego leków. Recepta kontynuowana będzie wystawiana przez farmaceutę po zapoznaniu się z aktualnym stanem zdrowia pacjenta i w razie wątpliwości po konsultacji z lekarzem.
Wystawianie recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego, zgodnie z art. 96 ust. 3a Ustawy prawo farmaceutyczne, będzie możliwe wyłącznie w ramach zlecenia lekarskiego, które będzie dotyczyło kontynuacji terapii produktem leczniczym
Recepta kontynuowana będzie miała duży wpływ na poprawę przestrzegania przez pacjenta zaleceń lekarskich.
Podsumowując, Ustawa o zawodzie farmaceuty stworzyła podwaliny prawne pod współpracę lekarza i farmaceuty dla dobra pacjenta. Oczywiście, istnieje jeszcze duża przestrzeń regulacyjna, wymagająca wprowadzenia aktów wykonawczych, doprecyzowujących relacje zawodowe między lekarzem a farmaceutom.
Profesjonalne partnerstwo pomiędzy tymi dwoma zawodami medycznymi jest zaznaczone nie tylko w Ustawie o zawodzie farmaceuty, ale także w Ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, stąd przyszłością obu zawodów są wzajemne relacje w ramach opieki nad pacjentem.
Materiał powstał we współpracy z firmą Gedeon Richter Polska, inicjatora projektu „Bliżej pacjenta”. To inicjatywa, mająca na celu wsparcie lekarzy w doskonaleniu ich umiejętności zawodowych. W ramach projektu odbyły się szkolenia z zakresu prawa medycznego oraz farmaceutycznego.
Gedeon Richter jest jedną z największych firm farmaceutycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, coraz prężniej rozwijającą swoją działalność na rynkach Europy Zachodniej, w Chinach i Ameryce Łacińskiej. Wachlarz produktów Gedeon Richter obejmuje wiele ważnych obszarów terapeutycznych, m.in. ginekologię, ośrodkowy układ nerwowy oraz układ sercowo-naczyniowy. Posiadając największe centrum badawczo-rozwojowe w Europie Środkowo-Wschodniej, Richter koncentruje swoje badania nad lekami oryginalnymi w dziedzinie chorób ośrodkowego układu nerwowego. Za sprawą swojego powszechnie uznanego doświadczenia w dziedzinie chemii steroidów firma odgrywa na świecie znaczącą rolę w zakresie zdrowia kobiet. Aktywnie angażuje się również w rozwój produktów biopodobnych.
