„Pozytywny stosunek do badań profilaktycznych deklarowany przez respondentów może budzić optymizm. Oficjalne dane NFZ, dotyczące rzeczywistej zgłaszalności do akcji profilaktycznych nie są już jednak tak pozytywne. Z informacji NFZ wynika, że przed wybuchem pandemii COVID-19 zgłaszalność do programów profilaktycznych – np. mammografii i cytologii była większa niż w trakcie pandemii” – komentuje wyniki badania Fundacja My Pacjenci. Od lat odsetek kobiet – stanowią one znakomitą większość wykonujących badania profilaktyczne – które wykonują badania w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy wynosił około oscyluje wokół 15-17 proc. Więcej kobiet – niemal 40 proc. – uczestniczy w profilaktyce raka piersi. Profilaktyka innych nowotworów nie cieszy się już tak „dużą” popularnością, a efektem jest dużo częstsze w Polsce niż np. w krajach Europy Zachodniej i USA wykrywanie nowotworów w zaawansowanym stadium choroby. Sprawy dodatkowo skomplikowała pandemia, w trakcie której część programów profilaktycznych wręcz zawieszono, zaś dostęp do badań wykonywanych poza programami – przede wszystkim w ramach systemu publicznego, ale również prywatnie – był utrudniony.

Zestawiając deklaracje składane w trakcie prowadzonego badania opinii publicznej (niemal połowa ankietowanych kobiet potwierdziła wykonanie badań typu mammografia czy cytologia w trakcie 12 miesięcy poprzedzających ankietę) z danymi NFZ o zgłaszalności na badania profilaktyczne widać dużą różnicę. Częściowo może ona wynikać z faktu, że jest duża (jak duża, nie wiadomo) grupa kobiet, które wykonują badania profilaktyczne na własną rękę, albo płacąc za nie z własnej kieszeni, lub w ramach posiadanych abonamentów medycznych, czy to prywatnych czy pracowniczych. Jednak niewątpliwie część respondentów składa deklaracje bez pokrycia w faktach – wiedzą oni, że badania profilaktyczne są ważne i powinni je wykonywać, i ukrywają, że tego nie robią. I tak osoby, które nie badają się wcale, mogą twierdzić, że wykonują badania „od czasu do czasu”, lub wręcz regularnie, a ci, którzy kiedyś wykonali jedno czy dwa badania z podniesionym czołem odpowiadają, że badają się regularnie. Stąd raportowi Fundacji My Pacjenci przyświeca hasło: „Badaj, nie gadaj!”

Co zrobić, żeby więcej Polaków – również tych deklarujących zrozumienie dla potrzeby regularnego wykonywania badań – rzeczywiście uczestniczyło w profilaktyce?

Ponad 40 proc. badanych uważa, że dobrym sposobem są zaproszenia „w dogodnej formie” (list, mail, sms). Co trzeci sądzi, że pomogłoby wręczanie zaproszeń podczas wizyt w poradniach POZ i mniej więcej tyle samo – że badania profilaktyczne powinny być włączone do medycyny pracy. Niemal jedna czwarta Polaków opowiada się za premią finansową za regularne wykonywanie badań, i podobna grupa – za wyższą składką zdrowotną dla tych, którzy się nie badają. Co piąty upatruje szansy we wprowadzeniu do szkół przedmiotu nauka o zdrowiu. Warto podkreślić, że wszystkie te sposoby od lat są przedmiotem mniej lub bardziej teoretycznych rozważań (były szeroko dyskutowane m.in. podczas sfinansowanej i zorganizowanej przez Ministerstwo Zdrowia, trwającej rok, narodowej debaty „Wspólnie dla zdrowia”. Rozwiązania i rekomendacje, wypracowane w jej trakcie, miały stać się podstawą do zmian w systemie ochrony zdrowia, ale po wyborach 2019 roku, jeszcze przed pandemią, trafiły do ministerialnej szuflady.