Koronawirus: Jak epidemia wpływa na system ochrony zdrowia?

Szybko rozwijające się zagrożenie dla zdrowia publicznego, spowodowane przez wirus SARS-CoV-2, wywołało wiele zmian we wszystkich aspektach życia. W centrum wydarzeń znalazł się system opieki zdrowotnej, który stanął w obliczu konieczności zabezpieczenia społeczeństwa przed nie do końca poznanym zagrożeniem, a jednocześnie utrzymania dostępności świadczeń zdrowotnych dla wszystkich potrzebujących. Dostosowanie się do nowej sytuacji stanowiło – i stanowi nadal – wyzwanie zarówno dla społeczeństwa, jak i organów administracji państwowej.

Jak epidemia wpływa na system ochrony zdrowia? Prognoza skutków na najbliższy rok – czy budżet państwa będzie stać na zapewnienie dotychczasowych standardów opieki? Jakie braki organizacyjne służby zdrowia odsłoniła epidemia?

Te pytania zadają i próbują na nie odpowiedzieć autorzy raportu, przygotowanego przez MODERN HEALTHCARE INSTITUTE i Kancelarię Doradczą Rafała Janiszewskiego.

Autorzy raportu, w gronie których znaleźli się Artur Fałek, Rafał Janiszewski oraz Krzysztof Jakubiak zauważają, że od 7 do 31 marca 2020 r. Minister Zdrowia wydał 13 rozporządzeń bezpośrednio związanych ze stanem zagrożenia epidemicznego i epidemii. Zostały one po tym okresie zastąpione rozporządzeniami Rady Ministrów, których od 31 marca do 2 lipca wydano 20. Wydano zatem w sumie 33 rozporządzenia w ciągu 118 dni. Stan prawny zmieniał się średnio co 3,5 dnia, utrudniając czy wręcz uniemożliwiając zapoznanie się z nowymi przepisami i ich pełne wdrożenie. Pośpieszna legislacja świadczy również o tym, że państwo nie było przygotowane na wystąpienie epidemii, a dotychczasowe przepisy nie były kompletne. Jako państwo nie posiadaliśmy gotowych scenariuszy działania w sytuacji kryzysowej.

Tworzone doraźnie, pochodzące z wielu źródeł komunikaty i polecenia dotyczące zmiany sposobu udzielania świadczeń, w tym również zaprzestania udzielania świadczeń planowych w odczuciu społecznym wprowadzały chaos organizacyjny i informacyjny. Duża część świadczeniodawców prywatnych, nawet posiadających kontrakty z NFZ, całkowicie zaprzestała działalności. Niemal wszyscy pozostali znacznie ją ograniczyli, drastycznie zmniejszając dostęp do opieki zdrowotnej całej populacji. Świadczeniodawcy otrzymywali polecenia „Centrali NFZ”, które były wydawane bez podstawy prawnej, a dotyczyły ograniczenia działalności leczniczej. Stanowiły one naruszenie prawa do leczenia pacjentów innych niż zakażeni wirusem SARS-CoV-2. Prawo do leczenia pozostałych pacjentów nie zostało bowiem formalnie ograniczone w żadnym z wprowadzonych w związku z epidemią COVID-19 aktów prawnych.

Wpływ epidemii na realizację świadczeń zależał od skali działalności i profilu podmiotów leczniczych. Liczba świadczeń spadła w miesiącach marzec, kwiecień, maj o 20% do 70% u różnych świadczeniodawców. „Nadrobienie” planu realizacji świadczeń przy zwiększonym reżimie sanitarnym będzie praktycznie niemożliwe. Jak zauważają autorzy raportu, szczegółowe rozwiązania i sposób ich realizacji powinny zostać wypracowane przez poszczególnych świadczeniodawców na podstawie standardów i zaleceń dotyczących terapii pacjentów w poszczególnych stanach klinicznych, biorąc pod uwagę ich bezpieczeństwo oraz skuteczność leczenia.

• Według autorów raportu potrzebne jest szybkie i jasne określenie zasad finansowania świadczeń do końca 2020 i w 2021 r. - utrzymanie finansowania ryczałtowego w całym zakresie świadczeń w 2020 r., i przeniesienie wysokości ryczałtu z 2020 na 2021 r. Zapowiadane przez NFZ wydłużenie okresu rozliczeniowego może nie być skuteczne z powodu zmniejszenia efektywności pracy przy zwiększonym reżimie sanitarnym.

• Przerwa w publikowaniu obwieszczeń refundacyjnych negatywnie wpłynęła na możliwość włączania nowych leków do refundacji, co jest niekorzystne dla pacjentów. Opóźniła także objęcie refundacją leków generycznych, a tym samym zaważyła na konkurencyjności leków. Od wielu lat ustawa refundacyjna oczekuje na nowelizację. Potrzeba nowelizacji i jej kierunki zostały również wskazane w dokumencie rządowym „Polityka Lekowa Państwa na lata 2018-2020”. Okres epidemii wstrzymał proces opracowywania jej nowelizacji.

• Agencja Rezerw Materiałowych powinna prowadzić wszystkie sprawy związane z zakupami w okresie pandemii. Regulacja cen i monitorowanie obrotu, połączone z kontrolą i sankcjami, uporządkowałyby rynek i uchroniłyby przed spekulacjami. Takie działania mogą zostać podjęte w kontekście spodziewanej drugiej fali pandemii, zwłaszcza że wraz z sygnałami o wzroście liczby zakażeń pojawiły się informacje o podwyżkach cen środków ochrony osobistej.

• W okresie pandemii możliwe było wykorzystanie wprowadzonych niewiele wcześniej rozwiązań w dziedzinie e-zdrowia – przede wszystkim e-zwolnienia, teleporady i e-recepty. Umożliwiło to zmianę formy udzielania świadczeń i utrzymanie ich dostępności. Stan epidemii potwierdził w praktyce dużą wartość świadczeń telemedycznych w zakresie opieki nad pacjentami. Prace nad stałym, a nie incydentalnym, telemetrycznym nadzorem nad pacjentami powinny przyśpieszyć i stać się odrębnym świadczeniem gwarantowanym.

• Kluczowe jest właściwe przygotowanie społeczne, organizacyjne i prawne dla dalszego rozwoju epidemii i innych zagrożeń zdrowotnych oraz zharmonizowanie wewnętrznych procedur podmiotów leczniczych z procedurami publicznych instytucji i aparatu państwa.

REKOMENDACJE DLA SYSTEMU OCHRONY ZDROWIA:

1. Dbanie o wiarygodność, spójność, a także efektywność komunikacji społecznej na temat zdrowia są konieczne , bez nich społeczeństwo nie będzie skłonne stosować się do zaleceń.

2. Właściwe przygotowanie społeczne, organizacyjne i prawne do dalszego rozwoju epidemii oraz innych zagrożeń zdrowotnych.

3. Utworzenie jednego, niezależnego od NFZ, ośrodka monitorującego, który stale - bez względu na występujące epidemie czy zagrożenia - będzie kontrolował i nadzorował kluczowe obszary ochrony zdrowia.

4. Klarowny sposób finansowania utrzymywania stanu gotowości i prowadzonych działań, a także rekompensat za utracone możliwości realizacji kontraktów przez podmioty lecznicze.

5. Weryfikacja i aktualizacja przygotowanych przez wojewodów planów zabezpieczenia i zarządzania kryzysowego w obszarze ochrony zdrowia. Opracowanie alternatywnych rozwiązań w zależności m.in. od rodzaju zagrożenia i jego zasięgu.

6. Zweryfikowanie listy dziedzin krytycznych dla zdrowia publicznego i opracowanie dla nich szczególnych rozwiązań (onkologia, kardiologia, pediatria, szczepienia, neurologia).

7. Zrewidowanie regulacji dotyczących zapasów strategicznych, utrzymywania zapasów w podmiotach leczniczych, podmiotach gospodarczych, a także produkcji specjalnej i dystrybucji.

8. Szkolenia i praktyczne ćwiczenia dla zarządzających podmiotami leczniczymi i personelu medycznego, a także instytucji i organizacji zaangażowanych w zwalczanie zagrożeń.

9. Zbudowanie systemu informacyjnego monitorującego krytyczne zasoby służby zdrowia.

10. Opracowanie procedur (algorytmów) postępowania z pacjentami z podejrzeniem poszczególnych stanów klinicznych.

11. Zharmonizowanie wewnętrznych procedur podmiotów leczniczych z procedurami publicznych instytucji i aparatu państwa.

12. Intensywne rozwijanie systemów informatycznych oraz zwiększanie ich stabilności (e-recepta, e-skierowanie, e-dokumentacja, itd.)