W przypadku choroby przestają obowiązywać powszechne nakazy judaizmu, które mają bezpośredni wpływ na proces zdrowienia.
Jak zatem wygląda życie osoby wyznającej judaizm? Jakie jest podejście potencjalnego pacjenta do poszczególnych aspektów medycyny?
Podstawowe zasady:
- Religijnym obowiązkiem jest mycie rąk po nocy, przed i po posiłku, po wyjściu z toalety i po obcięciu paznokci.
- Dla zdrowia psychicznego należy zachować odpowiedni rytm życia (odpoczynek).
- Chorymi i umierającymi zajmują się stowarzyszenia: męskie mężczyznami, kobiece kobietami.
- Kobiety w czasie menstruacji nie mogą uczestniczyć w niektórych aktywnościach, np. przygotowywać posiłków.
- Obowiązek interesowania się osobami cierpiącymi (cnota serdeczności).
- Obowiązek odwiedzin chorych (cnota miłości), co przynosi ulgę i nadzieję.
- Choremu trzeba coś ze sobą przynieść (pogodna twarz, dobre słowo, serdeczną modlitwę).
- W trakcie choroby lekarz jest największym autorytetem z absolutną władzą (narzędzie Boga w opiece fizycznej i duchowej).
- Lekarz zawiera dwa przymierza: jedno ze swoim starszym partnerem Bogiem, drugie z pacjentem.
Opieka nad kobietą ciężarną
Kobieta ciężarna ma obowiązek szczególnego dbania o siebie. Nie obowiązują jej rytualne posty, decydujące zdanie ma sama zainteresowana. Kobieta w połogu ma zakaz postu. Kobieta ciężarna ma obowiązek poddawać się wszystkim badaniom (w tym prenatalnym) oraz zabiegom mającym na celu ratowanie jej zdrowia, nawet kosztem życia dziecka. Preferuje się naturalną formę porodu, najlepiej w gronie rodziny. Matka dziecka jest „nieczysta” przez 7 dni po urodzeniu chłopca i 14 po urodzeniu dziewczynki (zakaz dotykania mężczyzn, z wyłączeniem nowonarodzonego dziecka). W szabat kobieta przebywająca w szpitalu nie może wykonywać pewnych czynności np. używać dzwonka alarmowego, nie może też o to poprosić innych. Kobiety zamężne niektórych nurtów judaizmu mają w miejscach publicznych przez cały czas okrytą głowę (szpital) lub golą głowę i używają peruk. W przypadku powikłań rekomenduje się wykonanie cesarskiego cięcia.
Narodziny
Noworodek płci męskiej zostaje obrzezany w 8. dniu po narodzinach lub – jeśli ze względów medycznych obrzezanie trzeba przesunąć w czasie – najszybciej jak to jest możliwe. Do czasu ceremonii obrzezania, imię dziecka nie jest ujawniane. Po tej ceremonii ma miejsce uczta, w której uczestniczą najbliżsi oraz najważniejsze osoby w gminie – rabin, mohel (osoba dokonująca obrzezania), czasem również sąsiedzi i przyjaciele. Dziewczynki otrzymują swoje imię podczas ceremonii w synagodze, zazwyczaj odprawianej w pierwszy szabat po ich narodzinach. Kobietę, która właśnie urodziła traktuje się z ogromną ostrożnością, a przy wezgłowiu łóżka czuwają inne kobiety by pielęgnować ją. Kiedyś również wierzono, by obecność chroniła położnicę przed złymi duchami.
Transplantacja narządów oraz transfuzja krwi
W religii judaistycznej najwyższą wartością jest obowiązek zachowania życia ludzkiego, stąd pełna akceptacja transplantacji oraz transfuzji krwi, jako często jedynego sposobu ratowania nieuleczalnie chorego człowieka. Przy przeszczepach ex vivo istotna jest ocena ryzyka, jaką może za sobą przeszczep nieść dla dawcy, bowiem nie wolno ryzykować życiem by ocalić inne. Oddanie swojego organu aby ocalić życie drugiej osoby jest postrzegane jako wielka zasługa, jeśli zostanie wykonane dobrowolnie i z poszanowaniem ciała zmarłego dawcy.
Choć judaizm zabrania spożywania wieprzowiny jako żywności niekoszernej, nie wyklucza użycia organów pochodzących od świni do przeszczepów jeśli ma to służyć ratowaniu życia człowieka.
Antykoncepcja
Judaizm zezwala na stosowanie doustnych i – najbardziej popularnych wśród Żydów – wewnątrzmacicznych środków antykoncepcyjnych. W małżeństwie antykoncepcja jest dozwolona w sytuacji, gdy małżonkowie posiadają już potomstwo. Antykoncepcja jest zalecana jeżeli zajście w ciążę i urodzenie dziecka miałoby stanowić zagrożenie dla zdrowia kobiety. Podobnie traktuje się przypadki, gdy ciąża byłaby dużym obciążeniem psychicznym.
Antykoncepcja nie może zakłócać naturalności stosunku i stanowić bariery miedzy małżonkami, stąd stosowanie prezerwatyw czy stosunek przerywany jest zakazane. Zastosowanie środków plemnikobójcze dopuszczone są warunkowo, gdyż mężczyźni nie powinni ,,marnować nasienia”.
Aborcja
W prawie żydowskim człowiek zaczyna się, wraz z duszą, od urodzenia. Biblia nakazuje mnożyć się i zapełniać ziemię. Jednak judaizm uznaje prawo kobiety do aborcji, gdy zagrożone jest jej życie. Życie matki stawiane jest wyżej niż życie nienarodzonego dziecka. Każdy przypadek traktowany jest indywidualnie, zależny od opinii rabinów i zaawansowania ciąży (do 3 miesiąca). Zarodek czy płód uważany jest bardziej za część organizmu matki niż odrębną istotę.
Talmud dopuszcza aborcję w sytuacjach, gdy:
- stan zdrowia matki pogarsza się wraz z trwaniem ciąży;
- spowodowane przez ciążę upokorzenie lub uraz zagrażają zdrowiu psychicznemu kobiety (w wyniku gwałtu);
- istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecku zagraża ciężkie upośledzenie (choroba Taya-Sachsa- oszczędzenie matce stresu i bólu po stracie dziecka).
Sztuczne zapłodnienie
Współcześnie Żydzi w pełni akceptują adopcję dzieci, ze względu na powszechny nakaz poczęcia dziecka. Niektóre autorytety akceptują sztuczne zapłodnienie to jest, wypełnienie przykazania pru urewu (bądźcie płodni). Dawcą nasienia może być mąż kobiety, bądź może być mąż innej kobiety (w przyszłości ryzyko, że dojdzie do ślubu osób ze sobą spokrewnionych).
Eutanazja
Żydowskie prawo odrzuca wszelkie środki, które zmierzają do skracania ludzkiego życia. Lekarze są zobowiązani zrobić wszystko co w ich mocy, aby chronić i przedłużać życie. Aktywna eutanazja jest uważana za morderstwo, lecz pasywna eutanazja może być czasem dozwolona. Współczesne autorytety rabinackie zezwalają na podawanie środków uśmierzających ból, chociaż mogłyby one skrócić życie śmiertelnie choremu, jednak warunkiem ich podania jest wyłącznie chęć uwolnienia cierpiącego od bólu. Zakazane są wstrzykiwania i podawanie środków, które przyśpieszają śmierć. Odrzucane są medyczne interwencje, które sztucznie przedłużają życie, choć nie można odłączyć już podłączonej aparatury, aż do momentu śmierci.
Śmierć
Śmierć jest naturalną konsekwencją życia i częścią cyklu biologicznego wszystkich istot żywych. Judaizm nie traktuje śmierci jako tragedii, nawet jeśli nastąpi ona stosunkowo wcześnie lub wskutek nieszczęśliwego wypadku, jako że śmierć, tak samo jak życie, jest częścią Boskiego planu. Dusza jest nieśmiertelna, ponieważ pochodzi od Boga. Po śmierci dusza staje przed sądem, gdzie jest oceniana za dobre i złe czyny. Żałoba nie ma podkreślać dystansu i obawy przed śmiercią. Objawem bólu po starcie bliskiej osoby jest rozdarcie szat na sercu (rodzic), na piersiach po prawej stronie (inny krewny).Obecność ciała zmarłego jest źródłem rytualnej nieczystości (należy obmyć ręce przed powrotem do domu). Od śmierci do pogrzebu nie należy niepokoić rodziny zmarłego ani składać kondolencji. Po pogrzebie bliscy przygotowują posiłek dla żałobników i wtedy należy złożyć kondolencje. Zwłoki powinny być grzebane w samym całunie w dniu zgonu (ze względu na przepisy chowa się zmarłych w trumnie).
Kremacja i sekcja zwłok
W Judaizmie nie praktykuje się balsamowania ciała i nie dokonuje się kremacji, a autopsja jest postrzegana jako bezczeszczenie ciała zmarłego i dozwolona jedynie gdy może ocalić czyjeś życie, lub gdy dopuszcza ją lokalne prawo. Współczesny judaizm ma niewielkie zastrzeżenia do kremacji. Ortodoksyjny judaizm uważa, że kremacja narusza zakaz uszkadzania zwłok, stąd też brak zgody na sekcję zwłok (uważana jest za „bezczeszczenie zmarłych”).
Rabin Landaua (XVIII w.) dopuszcza przeprowadzenie autopsji, jeśli istnieje bezpośredni związek między chorobą zmarłego a chorym, któremu autopsja ma przynieść korzyść. Odrzucał jednak autopsję w celach przeprowadzania badań medycznych służących potomnym.
Przedstawiając cykl życia należy zastanowić się nad dylematami etycznymi i moralnymi, z jakimi zetknąć się może Żyd na każdym etapie jego trwania związanymi z medycyną (np. młode małżeństwo stoi przed zagadnieniem planowania rodziny i kontroli urodzeń), a także różnorodnych zadań pielęgniarki. Poniżej przedstawiamy grafikę, którą można pobrać na urządzenie mobilne, by mieć taką ściągawkę zawsze w zasięgu ręki.
Alicja Artych – pielęgniarka, trener VCC
Angelika Gaweł – mgr pielęgniarstwa
Źródła:
- Pielęgniarstwo transkulturowe pod redakcją dr n. med. Anna Majda, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, s 73-87
- Pacjent odmienny kulturowo pod redakcją prof. dr hab. n. med. Elżbiety Krajewskiej-Kułak, Wydawnictwo Naukowe SILVA RERUM, Poznań 2015
- Problemy wielokulturowości w medycynie pod redakcją prof. dr hab. n. med. Elżbiety Krajewskiej-Kułak, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
