Niektóre przepisy Halachy traktujące o sposobie celebrowania świąt mogą znacząco wpływać na proces leczenia, pielęgnowania i rehabilitacji pacjentów, jak np. niemożność wciśnięcia przycisku alarmującego w Szabat, a nawet brak opcji poproszenia kogoś o wciśnięcie guzika w windzie. Jak Żydzi celebrują wybrane święta?
Szabat – to najbardziej znane święto żydowskie, w trakcie którego Żydzi powstrzymują się od wykonywania czynności definiowanych jako „praca”. Nie mogą również bezpośrednio lub pośrednio poprosić innej osoby o wykonanie takiej czynności (wspomniany przycisk w windzie), nawet jeśli osoba ta nie jest Żydem. Powstrzymując się od pracy upamiętniony zostaje siódmy dzień stworzenia świata, podczas którego Bóg odpoczywał. Tego dnia w synagogach odbywają się modlitwy, a w dalszej części dnia Żydzi zasiadają do uroczystego posiłku w gronie najbliższych (rodziny, przyjaciół, społeczności). Oprócz odpoczynku w Szabat jest miejsce na zadumę, refleksję, zastanowienie. Jest to także dzień oczekiwania na nadejście Mesjasza. Godziny trwania szabatu są ruchome – początek ma miejsce w piątek o zmierzchu, koniec – sobotę o zmierzchu. Celebracja szabatu zaczyna się od zapalenia świec ok 18 minut przed zachodem słońca. Obowiązek wykonania tej czynności spoczywa na kobiecie. Jeśli z jakichś względów nie może ona tego dokonać lub jeśli mężczyzna mieszka sam – to on zapala świece. Zapalonych świec nie wolno przenosić w inne miejsce. Zapalając je kobieta wypowiada błogosławieństwo nakładające na nią szabat (od tej chwili nie może już wykonywać czynności zakazanych). Mężczyzna przyjmuje na siebie szabat recytując Psalm 92.
Co zalicza się do czynności zakazanych w trakcie Szabatu?
- codzienne obowiązki nie będące niezbędne do przeżycia,
- wszelka praca zarobkowa,
- sprzątanie,
- gotowanie,
- podróżowanie na większe odległości,
- zakaz korzystania z prądu,
- zakaz korzystania z komunikacji publicznej, banków itp.,
- zakaz telefonowania,
- zakaz robienia zakupów.
Dokładna ilość czynności zakazanych jest ściśle zdefiniowana i obejmuje dokładnie 39 czynności. Wśród nich znajdują się również powiązane z opieką pielęgniarską – obcinanie paznokci, krojenie owoców, rozsmarowywanie kremów na skórze, używanie mydła w kostce, pisanie, zapalanie zapalniczki, światła, zapałki. Kolejnym aspektem związanym z szabatem jest wcześniejsza kąpiel lub przynajmniej obmycie twarzy, rąk i nóg w ciepłej wodzie przed rozpoczęciem święta.
Stanem zwalniającym z przestrzegania praw Szabatu jest zagrożenie życia– czy to z powodów medycznych, czy jakichkolwiek innych. Mimo zakazu telefonowania służby ratunkowe powinny być wezwane w taki sam sposób, jakby to miało miejsce w inny dzień tygodnia.
Jom Kippur (Dzień Pojednania) – święto o charakterze pokutnym obchodzone w okresie wrzesień-październik. Idea przyświecająca temu świętu brzmi „ ci, którzy okazują skruchę i naprawiają błędy, mogą dostąpić łaski przebaczenia”. Wszystkie czynności zakazane w szabat są również zakazane w Jom Kippur, a dodatkowo obowiązuje całkowity post. Nie wolno także płukać ust wodą, myć zębów, myć ciała (wyjątkiem są palce), smarować ciała kremami, olejkami itp. Podczas tego święta każdy Żyd powinien prosić osoby przez niego skrzywdzone o przebaczenie.
Tisza be-Aw – święto upamiętniające zburzenie Pierwszej i Drugiej Świątyni Jerozolimskiej. Przypada w lipcu lub w sierpniu i jest poprzedzone trzema tygodniami pokuty (zakaz organizowania zabaw, słuchania muzyki, należy powstrzymać się od spożywania mięsa i wina). Święto żałoby, podczas którego obowiązuje post ścisły od zmierzchu do wieczora dnia następnego. Zakazem objęte jest mycie się, płukanie ust, mycie zębów, strzyżenie włosów i brody, używanie kosmetyków, noszenie nowej odzieży, korzystanie z krzeseł i foteli. W przeddzień tego święta spożywany jest ostatni przed postem posiłek – zwyczajowo jest to jajko na twardo posypane popiołem (na znak żałoby).
Pesach jest ośmiodniowym świętem zbiegającym się z obchodzoną przez chrześcijan Wielkanocą i stanowi pamiątkę wyjścia Żydów z niewoli egipskiej. Pamiętając o pośpiechu, w jakim Żydzi opuszczali Egipt, nie spożywa się jedzenia na zakwasie (np. chleb, płatki śniadaniowe, czy piwo). Tradycyjnym posiłkiem jest maca. W dwie pierwsze noce święta, po wieczornych modlitwach w synagodze, odbywają się uroczyste kolacje zwane Sederami, które same w sobie są rytuałem religijnym.
Chanuka (Święto Świateł) – podczas tego święta tradycyjnie zapala się świecznik, zwany chanukiją, przez osiem nocy, każdej nocy dodając dodatkową świeczkę. Spożywane są potrawy przyrządzane na oleju – najpopularniejsze są pączki i placki ziemniaczane. Wręcza się także prezenty i organizuje spotkania towarzyskie i imprezy, a czasem nawet bale.
Nie może być świętowania bez pożywienia. Jedzenie powinno być koszer – a zatem jakie? Z hebrajskiego pojęcie to oznacza „nadający się”, „dobry”, „stosowny”, a zasady koszerności znaleźć można w Torze. Obejmują one nie tylko rodzaj dozwolonego/zakazanego pożywienia, ale także regulują odstępy pomiędzy danymi rodzajami pokarmów, sposób obróbki pożywienia a także użycie zastawy stołowej. W myśl tych zasad m.in.:
- zabronione jest spożywanie mięsa zwierząt nieparzystokopytnych (np. wielbłądy), stworzeń wodnych nie osiadających płetw i łusek (rekiny, węgorze), owoców morza (wszelkich skorupiaków i mięczaków), robaków, owadów, większości ptaków, głównie drapieżnych. Zakaz obejmuje również spożywanie mleka i jaj pochodzących od tych zwierząt,
- zakazane jest spożywanie owoców z drzew mających mniej niż 3 lata,
- ubój zwierząt musi być dokonywany w sposób rytualny przez wykwalifikowanego rzezaka,
- niedozwolone jest przygotowywanie potraw mięsnych razem z mlecznymi (wymagane jest używanie dwóch kompletów garnków, zastawy stołowej, zmywarek, itp.),
- po spożyciu mięsa należy odczekać minimum 6 godzin przed spożyciem produktów mlecznych,
- nie wolno spożywać potraw i produktów wytworzonych w czasie szabatu i świąt religijnych.
Żydzi nie sprzeciwiają się spożywaniu alkoholu, jednak przestrzegają przed jego nadużywaniem.
Życie wyznawcy judaizmu można zawrzeć w cykl, a prowadzenie uporządkowanego trybu życia uważane jest jako przejaw dbania o zdrowie. Najważniejsze wydarzenia z życia bogate są w szereg tradycji i zwyczajów, które bardzo mocno przestrzegane były przed II wojną światową, później, z powodu śmierci wielu Żydów, zmiany stylu życia przez wojnę, getta, prześladowania – zanikły, ewoluowały lub zmieniały się w zależności od np. zamieszkiwanego rejonu świata.
Większość obrzędów dotyczy życia mężczyzn, a najważniejszymi momentami w życiu mężczyzny są: obrzezanie, bar micwa, ślub i pogrzeb. Życie kobiet było raczej podporządkowane cyklowi życia mężczyzn. Ich główną rolą było prowadzenie domu i wychowywanie dzieci, a w mniejszym stopniu związane z obrzędami w synagodze, modlitwą.
Alicja Artych – pielęgniarka, trener VCC
Angelika Gaweł – mgr pielęgniarstwa
Źródła:
- Pielęgniarstwo transkulturowe pod redakcją dr n. med. Anna Majda, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, s 73-87
- Przewodnik po judaizmie dla policjantów – Publikacja Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie pod redakcją Małgorzaty Rokickiej,
- Tradycje żydowskie od urodzenia do śmierci, Internet https://sztetl.org.pl/template/gfx/prezentacje/zwyczaje_tekst.pdf
