Bakuchiol i retinol: badania na temat skutecznej pielęgnacji przeciwstarzeniowej

Bakuchiol jako funkcjonalny analog retinolu o unikalnym mechanizmie działania

Bakuchiol to meroterpenowy fenol pochodzenia roślinnego, izolowany z nasion babchi psoraliolistnej, który rewolucjonizuje współczesną dermatologię dzięki zdolności do naśladowania efektów retinolu bez aktywacji klasycznych szlaków retinoidowych [2]. Fundamentalne badanie z 2014 roku ujawniło fascynujący mechanizm molekularny: pomimo całkowitego braku strukturalnego podobieństwa do retinoidów, bakuchiol indukuje ekspresję genów w sposób analogiczny do retinolu, co potwierdzono poprzez porównawcze profilowanie genowe w trójwymiarowym modelu skóry [2]. Analiza wykresów wulkanicznych wykazała uderzające podobieństwo we wzorcach ekspresji genów między obiema substancjami, obejmujące geny kodujące syntezę kolagenu, integralność macierzy pozakomórkowej oraz metabolizm retinoidów [2]. Kluczowe znaczenie ma jednak subtelna, lecz krytyczna różnica: bakuchiol nie powoduje nadekspresji receptorów kwasu retinowego typu beta i gamma, które są bezpośrednio zaangażowane w procesy embriogenezy i odpowiadają za działania niepożądane charakterystyczne dla retinoidów, takie jak zaczerwienienie, łuszczenie czy potencjalne ryzyko teratogenne [2,6].

Mechanizm działania bakuchiolu na poziomie komórkowym obejmuje stymulację produkcji kluczowych białek strukturalnych skóry [3]. Badanie z 2022 roku, przeprowadzone metodami in vitro, ex vivo oraz in vivo na grupie pięćdziesięciu dwóch ochotników, wykazało że aplikacja bakuchiolu w stężeniach jeden i dziesięć mikromoli prowadzi do statystycznie istotnego wzrostu poziomu białka kolagenu typu I po zaledwie czterech godzinach od aplikacji, przy czym efekt ten utrzymywał się przez siedemdziesiąt dwie do dziewięćdziesięciu sześciu godzin [3]. Szczególnie znaczące okazały się wyniki dotyczące kolagenu typu VII, który stanowi główny składnik włókien kotwiczących łączących naskórek z dermą, odpowiedzialnych za mechaniczną stabilność połączenia naskórkowo-skórnego [3]. Bakuchiol zwiększał także syntezę fibronektyny, kluczowego glikoproteinu macierzy pozakomórkowej, o czym świadczyły wyniki badania ex vivo na trzydziestu ochotnikach, gdzie czterotygodniowa aplikacja preparatu zawierającego pół procenta bakuchiolu skutkowała statystycznie istotnym wzrostem poziomu fibronektyny w porównaniu zarówno z obszarami nieleczonymi jak i traktowanymi placebo [3]. Co niezwykle istotne, retinol w tym samym badaniu nie wykazał porównywalnego efektu, co sugeruje że bakuchiol może aktywować dodatkowe, niezależne od retinoidów mechanizmy regeneracji skóry [3].

Właściwości antyoksydacyjne bakuchiolu stanowią kolejny wymiar jego działania przeciwstarzeniowego, znacznie przewyższający możliwości retinolu [3]. Kwantyfikacja mocy antyoksydacyjnej metodą pomiaru jednostek antyoksydacyjnych ujawniła, że bakuchiol osiąga dwanaście tysięcy sto dwadzieścia pięć jednostek antyoksydacyjnych, podczas gdy retinol wykazuje zaledwie osiemset czterdzieści osiem jednostek, co oznacza czternastokrotną przewagę bakuchiolu w neutralizacji wolnych rodników [3]. Test redukcji DPPH potwierdził tę superiorność na wszystkich punktach czasowych pomiarowych, z wysoką istotnością statystyczną już po dziesięciu minutach ekspozycji [3]. Ten potężny potencjał antyoksydacyjny przekłada się na zdolność do ochrony struktur komórkowych przed peroksydacją lipidów, zachowanie funkcji mitochondrialnych oraz zmniejszenie stresu oksydacyjnego, który stanowi jeden z fundamentalnych mechanizmów starzenia się skóry [3]. Badania wykazały również że bakuchiol znacząco redukuje poziom prostaglandyny E2 w fibroblastach poddanych stresowi wywołanemu lipopolisacharydem bakteryjnym, przy wszystkich testowanych stężeniach od jeden i ćwierć do dziesięciu mikromoli, co ma bezpośrednie przełożenie na zmniejszenie aktywności metaloproteinaz macierzy degradujących kolagen oraz zwiększenie syntezy nowego kolagenu [3].

Retinol i jego mechanizm konwersji do biologicznie aktywnego kwasu retinowego

Retinol od ponad czterdziestu lat pozostaje najlepiej udokumentowanym naukowo składnikiem przeciwstarzeniowym, którego skuteczność opiera się na dwuetapowej enzymatycznej konwersji do kwasu all-trans retinowego, biologicznie aktywnej formy zdolnej do bezpośredniej modulacji transkrypcji genów [7]. W pierwszym etapie dehydrogenazy retinolowe oraz dehydrogenazy alkoholowe katalizują odwracalną reakcję przekształcenia retinolu w retinal, natomiast w drugim etapie dehydrogenazy retinowe, głównie RALDH1, RALDH2 i RALDH3, przeprowadzają nieodwracalną oksydację retinalu do kwasu retinowego [7]. Badania wykazały że keratynocyty traktowane retinolem w stężeniach od zero przecinek trzy do dziesięciu mikromoli generują od jedenastu przecinek czterdzieści siedem do stu trzydziestu jeden przecinek trzy nanogramów kwasu all-trans retinowego na miligram białka, w sposób zależny od dawki, co potwierdza efektywność tego szlaku konwersji w warunkach fizjologicznych skóry [9].

Kwas retinowy wywiera swoje działanie poprzez wiązanie z receptorami jądrowymi należącymi do nadrodziny receptorów retinoidowych i retinoidowych X [8]. W naskórku człowieka dominuje receptor gamma kwasu retinowego, który stanowi około dziewięćdziesięciu procent wszystkich receptorów RAR, oraz receptor alfa retinoidowy X, stanowiący dziewięćdziesiąt procent receptorów RXR [8]. Po połączeniu z komórkowym białkiem wiążącym kwas retinowy typu II, kompleks ten ulega translokacji do jądra komórkowego, gdzie heterodimer RAR-gamma i RXR-alfa wiąże się z elementami odpowiedzi na kwas retinowy w regionach promotorowych genów docelowych, inicjując kaskadę transkrypcyjną [8]. Badania opisują szczegółowo molekularne konsekwencje tej aktywacji: dochodzi do zwiększenia proliferacji keratynocytów prowadzącej do pogrubienia naskórka, zmniejszenia ekspresji metaloproteinaz macierzy odpowiedzialnych za degradację kolagenu, wzrostu syntezy inhibitorów tkankowych metaloproteinaz, stymulacji produkcji prokolagenu typu I i III, zwiększenia grubości naskórka oraz kompakcji warstwy rogowej, a także akumulacji glikozaminoglikanów w skórze właściwej [8]. Te zmiany molekularne przekładają się bezpośrednio na obserwowane klinicznie efekty przeciwstarzeniowe.

Kliniczne badania skuteczności retinolu dostarczają imponujących dowodów jego efektywności w redukcji zmarszczek i fotostarzenia [9,10,11]. Przełomowe badanie przeprowadziło bezpośrednie porównanie retinolu i kwasu retinowego na sześciu ochotnikach przez okres czterech tygodni, stosując roztwory o identycznym stężeniu zero przecinek jeden procenta na skórę przedramion [9]. Analiza histologiczna wykazała że obie substancje istotnie statystycznie zwiększyły grubość naskórka, pobudziły ekspresję genów COL1A1 i COL3A1 kodujących kolagen typu I i III, oraz zwiększyły ekspresję białek prokolagenu I i III, przy czym wielkość efektów wywoływanych przez retinol była około dwukrotnie mniejsza niż w przypadku kwasu retinowego, co odzwierciedla konieczność konwersji enzymatycznej [9]. W dwunastotygodniowym badaniu klinicznym obejmującym czterdzieści jeden kobiet, zastosowanie retinolu skutkowało statystycznie istotną redukcją zmarszczek twarzy ocenianą komputerowym systemem analizy obrazu, z progresywną poprawą od czwartego do dwunastego tygodnia terapii [10]. Badania wykazały że aplikacja jednoprocentowego retinolu przez zaledwie siedem dni u osób w wieku osiemdziesięciu lat i starszych prowadziła do zmniejszenia ekspresji metaloproteinaz macierzy, stymulacji wzrostu fibroblastów oraz zwiększenia syntezy kolagenu w skórze właściwej, co dowodzi skuteczności retinolu nawet w skórze znacznie zaawansowanej wiekowo [11].

Działanie retinolu w redukcji przebarwień i melasmy stanowi kolejny dobrze udokumentowany obszar zastosowania klinicznego [14,15]. Fundamentalne badanie obejmowało czterdziestotygodniową randomizowaną terapię tretynoiny w stężeniu zero przecinek jeden procenta u trzydziestu ośmiu kobiet z melasmą [14]. Wyniki okazały się jednoznaczne: sześćdziesiąt osiem procent pacjentek leczonych tretynoią wykazało poprawę w porównaniu z zaledwie pięciu procentami w grupie otrzymującej placebo, z istotnością statystyczną na poziomie zero przecinek zero zero zero sześć [14]. Histologiczna analiza wykazała trzydziestosześcioprocentową redukcję melaniny naskórkowej w porównaniu z grupą kontrolną, przy czym efekt terapeutyczny stał się wyraźny dopiero po dwudziestu czterech tygodniach leczenia, co podkreśla konieczność długotrwałego stosowania retinoidów dla uzyskania optymalnych rezultatów [14]. Mechanizm działania obejmuje przyspieszenie tempa odnowy keratynocytów, dyspersję ziaren melaniny oraz hamowanie ekspresji tyrozynazy, kluczowego enzymu melanogenezy [14]. Współczesne badania wskazują że łączenie retinolu z innymi składnikami depigmentującymi, takimi jak czteroprocentowa hydrokinon, przynosi synergistyczne efekty już po czterech tygodniach terapii, z poprawą intensywności przebarwień melazmowych oraz zmniejszeniem wskaźnika MASI oceniającego obszar i nasilenie melasmy [15].

Znaczenie kremów z filtrem do twarzy w terapii retinoidami i fotostabilność bakuchiolu

Powszechne przekonanie że retinol zwiększa fotowrażliwość skóry wymaga naukowego doprecyzowania w świetle aktualnych badań dermatologicznych [19]. Kluczowe rozróżnienie dotyczy różnicy między fotoreaktywnością a fotowrażliwością: retinol jest substancją fotoreaktywną, co oznacza że ulega fotodegradacji pod wpływem promieniowania ultrafioletowego, ale cztery niezależne badania kliniczne fazy pierwszej zatwierdzone przez FDA wykazały jednoznacznie że tretynoina w stężeniu zero przecinek zero pięć procenta aplikowana dwa razy dziennie przez dziesięć dni nie powoduje zmniejszenia minimalnej dawki rumieniowej, co jest obiektywnym miarą fotowrażliwości [19]. Badania przebadały pacjentów przyjmujących doustne retinoidy i nie stwierdzili klinicznej fotowrażliwości u żadnego z uczestników stosujących izoretinoinę, zaś tylko jeden z dziewięciu pacjentów otrzymujących etretynat wykazał fototoksyczną reakcję [19]. Mechanizm, który prowadzi do mylnego przekonania o fotowrażliwości, wiąże się z tym że retinoidy zwiększają tempo odnowy naskórka, co w okresie adaptacji, trwającym zwykle od dwóch do czterech tygodni, prowadzi do przejściowego ścieńczenia warstwy rogowej, zwiększenia przeznaskórkowej utraty wody oraz osłabienia bariery ochronnej skóry, czyniąc ją bardziej podatną na uszkodzenia wywołane promieniowaniem UV, jednak nie jest to prawdziwa fotosensytyzacja w rozumieniu dermatologicznym [16,17,18].

Fotodegradacja retinolu pod wpływem promieniowania ultrafioletowego stanowi rzeczywisty problem kliniczny wymagający stosowania krem z filtrem do twarzy o wysokim współczynniku ochrony [20]. Badania wykazały że retinol poddany działaniu promieniowania UVA w zakresie od trzystu dwudziestu do czterystu nanometrów ulega fotooksydacji z generowaniem reaktywnych form tlenu oraz tworzeniem produktów degradacji, w tym epoksydu pięć przecinek sześć kwasu retinowego przy wysokich stężeniach [20]. Te produkty fotodegradacji nie tylko zmniejszają skuteczność terapii, ale mogą także przyczyniać się do zwiększenia stresu oksydacyjnego w komórkach skóry [20]. Z tego powodu konsensusy dermatologiczne jednoznacznie zalecają aplikację retinoidów wyłącznie wieczorem oraz obligatoryjne stosowanie filtrów przeciwsłonecznych o współczynniku SPF minimum trzydzieści, preferowane zaś SPF pięćdziesiąt, każdego ranka podczas terapii retinoidami. Badania wykazują że połączenie witaminy C z filtrem przeciwsłonecznym podwaja ochronę przed promieniowaniem UV w porównaniu z samym filtrem, co czyni taką kombinację szczególnie wartościową dla pacjentów stosujących retinoidy [21].

Bakuchiol w odróżnieniu od retinolu charakteryzuje się fotostabilnością i brakiem właściwości fotosensybilizujących, co stanowi istotną przewagę kliniczną umożliwiającą aplikację zarówno rano jak i wieczorem [1,6]. W przełomowym dwunastotygodniowym badaniu klinicznym obejmującym czterdziestu czterech pacjentów, nie odnotowano żadnych przypadków reakcji fotowrażliwości ani w grupie stosującej bakuchiol dwa razy dziennie, ani w grupie używającej retinolu raz dziennie, pomimo regularnej ekspozycji słonecznej uczestników [1]. Liczne źródła naukowe potwierdzają że bakuchiol nie zwiększa wrażliwości skóry na promieniowanie ultrafioletowe, może być bezpiecznie stosowany w ciągu dnia oraz nie powoduje reakcji fotowrażliwości [6]. Co więcej, badania mechanistyczne sugerują że bakuchiol może hamować aktywność enzymów degradujących kolagen aktywowanych przez promieniowanie UV, wykazując tym samym właściwości fotoprotekcyjne zamiast fotosensybilizujących [3]. Właściwości antyoksydacyjne bakuchiolu, obejmujące neutralizację wolnych rodników nadtlenkowych, hydroksylowych oraz trójchlorooctanowych, dodatkowo wspierają ochronę przed uszkodzeniami oksydacyjnymi wywołanymi promieniowaniem słonecznym [3].

Istotną kwestią wymagającą klaryfikacji jest różnica między czystym bakuchiolem stosowanym w preparatach dermatologicznych a surowymi ekstraktami z rośliny Psoralea corylifolia, które zawierają psoraleny i furanokumaryny będące znanymi związkami fototoksycznymi [6,22]. Bakuchiol wykorzystywany w kosmetykach i preparatach dermokosmetycznych poddawany jest zaawansowanym procesom ekstrakcji i chromatografii w celu usunięcia tych fotosensybilizujących molekuł, co potwierdzają badania kliniczne wykazujące dobrą tolerancję i brak reakcji fotowrażliwości u pacjentów stosujących oczyszczony bakuchiol [1,6]. Niemniej jednak, ogólne zalecenia dermatologiczne dotyczące stosowania kremów z filtrami przeciwsłonecznymi pozostają aktualne dla wszystkich osób dbających o zdrowie skóry, niezależnie od stosowanych składników aktywnych, jako fundamentalny element prewencji fotostarzenia i nowotworów skóry. Różnica polega na tym że w przypadku bakuchiolu stosowanie fotoprotekcji wynika z ogólnych zasad profilaktyki dermatologicznej, nie zaś z konieczności kompensowania zwiększonej fotowrażliwości wywołanej przez sam składnik aktywny, jak ma to miejsce w przypadku retinoidów.

Praktyczne wytyczne stosowania i optymalne stężenia składników przeciwstarzeniowych

Skuteczność i bezpieczeństwo terapii retinoidami oraz bakuchiolem w decydującym stopniu zależą od właściwego doboru stężenia preparatu oraz protokołu aplikacji uwzględniającego indywidualne potrzeby i tolerancję skóry [12,13]. Badanie przeprowadziło długoterminową analizę efektywności różnych stężeń retinolu od tysiąca pięciuset do sześciu tysięcy sześćset jednostek międzynarodowych u kobiet w średnim wieku przez okres dwudziestu czterech tygodni [12]. Kluczowe odkrycie tej pracy wskazuje że niskie stężenia retinolu, odpowiadające zakresowi od zero przecinek zero cztery pięć do zero przecinek zero siedemdziesiąt pięć procenta, charakteryzują się szybszym tempem poprawy jasności i elastyczności skóry oraz lepszym profilem bezpieczeństwa z niższym ryzykiem podrażnień, podczas gdy wysokie stężenia w zakresie od zero przecinek jeden do zero przecinek dwa procenta wykazują większą skuteczność w redukcji zmarszczek i zwiększaniu gęstości skóry właściwej, choć wiążą się z wyższym potencjałem drażniącym [12]. Badanie porównało bezpośrednio serum z retinolem w stężeniu zero przecinek trzy procenta z serum zawierającym zero przecinek pięć procenta retinolu przez dwanaście tygodni u trzydziestu siedmiu ochotników i nie wykazało statystycznie istotnych różnic w skuteczności klinicznej, co sugeruje że stężenie zero przecinek trzy procenta, stanowiące maksimum regulacyjne dopuszczone w kosmetykach w Unii Europejskiej, jest równie efektywne jak wyższe stężenia przy potencjalnie lepszej tolerancji [13].

Protokół wprowadzania retinolu do rutyny pielęgnacyjnej wymaga stopniowej adaptacji skóry zgodnie z zasadą rozpoczynania od niskich stężeń i wolnego tempa [16,17]. W pierwszych dwóch tygodniach zaleca się aplikację raz na trzy noce z uważnym monitorowaniem reakcji skóry w postaci zaczerwienienia, łuszczenia czy uczucia napięcia. Jeśli tolerancja jest dobra, w tygodniach od trzeciego do czwartego częstotliwość można zwiększyć do aplikacji co drugą noc, a następnie w tygodniach od piątego do ósmego do stosowania trzy do czterech razy w tygodniu. Po pełnej adaptacji, zwykle po dwóch do trzech miesiącach, większość pacjentów może stosować retinol codziennie wieczorem, choć niektórzy utrzymują schemat aplikacji co drugą noc dla osiągnięcia równowagi między skutecznością a komfortem. Krytyczne znaczenie ma stosowanie retinolu wyłącznie wieczorem ze względu na jego fotoreaktywność oraz ścisłe przestrzeganie porannej aplikacji kremu z wysokim filtrem przeciwsłonecznym SPF trzydzieści do pięćdziesięciu [20]. Dla osób z wrażliwą skórą dermatologowie zalecają metodę kanapkową, polegającą na aplikacji nawilżacza, następnie retinolu i ponownie nawilżacza, co tworzy buforujące warstwy redukujące drażniące działanie składnika aktywnego [16,17].

Bakuchiol w przeciwieństwie do retinolu charakteryzuje się znacznie prostszym protokołem aplikacji dzięki lepszej tolerancji [1,4,5]. Optymalne stężenie bakuchiolu wynosi od zero przecinek pięć do jeden procenta, przy czym przełomowe badanie wykazało że stężenie zero przecinek pięć procenta bakuchiolu aplikowane dwa razy dziennie przez dwanaście tygodni przynosi porównywalne efekty z retinolem w tym samym stężeniu stosowanym raz dziennie, z istotnie mniejszą częstością działań niepożądanych [1]. Większość użytkowników może rozpocząć od aplikacji dwa do trzech razy w tygodniu i szybko, w ciągu jednego do dwóch tygodni, zwiększyć częstotliwość do codziennej aplikacji rano i wieczorem bez ryzyka reakcji przystosowawczej znanej jako retinizacja [1,4]. Badania kliniczne potwierdzają że bakuchiol nie wywołuje zjawiska przeczyszczania skóry, które często towarzyszy początkowym tygodniom stosowania retinoidów i polega na przejściowym nasileniu wykwitów trądzikowych [5]. Ważne zastrzeżenie bezpieczeństwa dotyczy maksymalnego stężenia: według standardów bezpieczeństwa producentów, bakuchiol nie powinien być stosowany w stężeniach przekraczających jeden procent ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa klinicznego wyższych dawek, choć badania in vitro wykazały brak toksyczności dla kultur komórkowych aż do stężenia pięć tysięcy mikrogramów na mililitr [6].

Łączenie retinolu z innymi składnikami aktywnymi wymaga znajomości interakcji molekularnych i farmakokinetycznych dla zapewnienia bezpieczeństwa i synergii działania. Niacynamid stanowi idealnego partnera dla retinolu, ponieważ zmniejsza jego działanie drażniące poprzez redukcję stanu zapalnego i wzmocnienie bariery naskórkowej, przy czym oba składniki mogą być aplikowane w tym samym czasie bez ryzyka inaktywacji. Witamina C, pomimo historycznych mitów o rzekomej niezgodności z retinoidami, może być bezpiecznie łączona z retinolem, przy czym optymalna strategia zakłada aplikację witaminy C rano dla fotoprotekcji antyoksydacyjnej oraz retinolu wieczorem dla regeneracji nocnej [21]. Kwas hialuronowy służy jako doskonały składnik wspomagający, redukujący suchość i podrażnienie wywołane retinoidem oraz wzmacniający funkcję bariery. Ostrożność wymaga natomiast łączenie retinolu z kwasami alfa i beta-hydroksylowymi, ponieważ obie grupy składników zwiększają tempo odnowy komórkowej i stosowane jednocześnie mogą prowadzić do nadmiernej eksfoliacji. Zalecany protokół zakłada aplikację kwasów i retinolu w naprzemienne dni, choć dobrze sformułowane, łagodne preparaty z kwasami mogą być tolerowane razem z retinolem po okresie adaptacji. Bakuchiol charakteryzuje się większą elastycznością w łączeniu z innymi składnikami aktywnymi, wykazując dobrą tolerancję w kombinacji z witaminą C, niacynamidem, kwasami, peptydami oraz ceramidami i skwalanem dla wzmocnienia nawilżenia [21,22].

Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania retinoidów obejmują ciążę i karmienie piersią ze względu na udokumentowane działanie teratogenne doustnych retinoidów. Izoretinoinę, stosowaną doustnie w leczeniu ciężkiego trądziku, klasyfikuje się jako kategorię X według FDA ze względu na wywoływanie zespołu płodowego po ekspozycji na retinoidy, obejmującego wady czaszkowo-twarzowe, sercowe oraz ośrodkowego układu nerwowego, co wymusza stosowanie programu zapobiegania ciąży iPLEDGE z obowiązkowymi testami przed, w trakcie i po leczeniu [7,8]. Europejska Agencja Leków kontraindykuje stosowanie retinoidów miejscowych podczas ciąży jako środek ostrożności, choć przezskórna absorpcja wynosi tylko jeden do dwóch procent, ze względu na udokumentowaną teratogenność doustnych form oraz sporadyczne doniesienia przypadków wad wrodzonych po ekspozycji miejscowej [7,8]. Zaleca się zaprzestanie stosowania retinoidów już w momencie planowania ciąży. Bakuchiol, pomimo mechanistycznie korzystniejszego profilu bezpieczeństwa wynikającego z braku aktywacji receptorów RAR-beta i gamma zaangażowanych w procesy embriogenezy, również nie posiada badań klinicznych potwierdzających bezpieczeństwo w ciąży i wymaga konsultacji medycznej przed zastosowaniem u kobiet w ciąży lub karmiących piersią, choć teoretycznie stanowi bezpieczniejszą alternatywę [2,6]. Względne przeciwwskazania obejmują aktywne schorzenia zapalne skóry takie jak egzema czy rumień podczas zaostrzeń, różowatość wymagającą ostrożności ze względu na ryzyko zaostrzenia stanu zapalnego, aktywne oparzenia słoneczne wymagające wygojenia przed rozpoczęciem terapii oraz planowaną intensywną ekspozycję słoneczną, przy czym ostatnie zalecenie pozostaje kontrowersyjne a podejście konserwatywne sugeruje przerwę w stosowaniu retinoidów przed urlopem plażowym [16,17,18]. Po zabiegach dermatologicznych takich jak peelingi chemiczne, zabiegi laserowe, mikronakłuwanie czy depilacja woskiem zaleca się przerwę w stosowaniu retinoidów przez okres jednego do dwóch tygodni dla umożliwienia regeneracji bariery naskórkowej [16,17].

Bibliografia

[1] Dhaliwal S, Rybak I, Ellis SR, Notay M, Trivedi M, Burney W, Vaughn AR, Nguyen M, Reiter P, Bosanac S, Yan H, Foolad N, Sivamani RK. Prospective, randomized, double-blind assessment of topical bakuchiol and retinol for facial photoageing. British Journal of Dermatology. 2019;180(2):289-296.

[2] Chaudhuri RK, Bojanowski K. Bakuchiol: a retinol-like functional compound revealed by gene expression profiling and clinically proven to have anti-aging effects. International Journal of Cosmetic Science. 2014;36(3):221-230.

[3] Bluemke A, Ring AP, Immeyer J, Hoff A, Eisenberg T, Gerwat W, Meyer F, Breitkreutz S, Klinger LM, Rippke F, Schweiger D, Sandig G, Seifert M, Segger D. Multidirectional activity of bakuchiol against cellular mechanisms of facial ageing - Experimental evidence for a holistic treatment approach. International Journal of Cosmetic Science. 2022;44(4):377-393.

[4] Draelos ZD, Gunt H, Zeichner J, Levy S. Clinical evaluation of a nature-based bakuchiol anti-aging moisturizer for sensitive skin. Journal of Drugs in Dermatology. 2020;19(12):1181-1183.

[5] Brownell L, Geen S, E Y, Lee WL. A Clinical Study Evaluating the Efficacy of Topical Bakuchiol (UP256) Cream on Facial Acne. Journal of Drugs in Dermatology. 2021;20(3):307-310.

[6] Fanning JE, McGee SA, Ibrahim OI. Human Clinical Trials Using Topical Bakuchiol Formulations for the Treatment of Skin Disorders: A Systematic Review. Journal of Drugs in Dermatology. 2024;23(4):239-243.

[7] Zasada M, Budzisz E. Retinoids: active molecules influencing skin structure formation in cosmetic and dermatological treatments. Postepy Dermatologii i Alergologii. 2019;36(4):392-397.

[8] Szmurło A, Taja-Chayeb L, et al. Retinoic Acid and Its Derivatives in Skin. Cells. 2020;9(12):2660.

[9] Kong R, Cui Y, Fisher GJ, et al. A comparative study of the effects of retinol and retinoic acid on histological, molecular, and clinical properties of human skin. Journal of Cosmetic Dermatology. 2016;15(1):49-57.

[10] Mukherjee S, Date A, Patravale V, et al. Retinoids in the treatment of skin aging: an overview of clinical efficacy and safety. Clinical Interventions in Aging. 2006;1(4):327-348.

[11] Varani J, Warner RL, Gharaee-Kermani M, et al. Vitamin A antagonizes decreased cell growth and elevated collagen-degrading matrix metalloproteinases and stimulates collagen accumulation in naturally aged human skin. Journal of Investigative Dermatology. 2000;114(3):480-486.

[12] Jang SI, Jung YC, Suk J, et al. A long term study of the difference in efficacy and effect rate of various concentrations of retinol (1500-6600 IU) in middle aged women. Archives of Dermatological Research. 2023;315(5):1323-1332.

[13] Zasada M, Erkiert-Polguj A, Budzisz E. A Clinical Anti-Ageing Comparative Study of 0.3 and 0.5% Retinol Serums: A Clinically Controlled Trial. Skin Pharmacology and Physiology. 2020;33(2):102-116.

[14] Griffiths CE, Finkel LJ, Ditre CM, et al. Topical tretinoin (retinoic acid) improves melasma. A vehicle-controlled, clinical trial. British Journal of Dermatology. 1993;129(4):415-421.

[15] Rendon MI, Barkovic S. Clinical evaluation of a 4% hydroquinone + 1% retinol treatment regimen for improving melasma and photodamage in Fitzpatrick skin types III-VI. Journal of Drugs in Dermatology. 2016;15(11):1435-1441.

[16] Kim KS, Kim HJ, Kim DH, et al. The mechanism of retinol-induced irritation and its application to anti-irritant development. Toxicology Letters. 2003;146(1):65-73.

[17] Fluhr JW, Vienne MP, Lauze C, et al. Tolerance profile of retinol, retinaldehyde and retinoic acid under maximized and long-term clinical conditions. Dermatology. 1999;199(Suppl 1):57-60.

[18] Yin Y, Dong Y, Vu S, et al. Retinoids activate the irritant receptor TRPV1 and produce sensory hypersensitivity. Journal of Clinical Investigation. 2013;123(9):3941-3951.

[19] Ferguson J, Johnson BE. Photosensitivity due to retinoids: clinical and laboratory studies. British Journal of Dermatology. 1986;115(3):275-283.

[20] Wang X, Feng X, et al. Photodecomposition and Phototoxicity of Natural Retinoids. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2013;10(11):5986-6005.

[21] Goldberg D, Robinson DM, Granger C. Clinical evidence of the efficacy and safety of a new 3-in-1 night cream containing melatonin, bakuchiol, and ascorbyl tetraisopalmitate for the treatment of signs of skin aging. Journal of Cosmetic Dermatology. 2019;18(1):806-814.

[22] Lu B, Wang Z, Xu Y, Liu Y, Ruan B, Zhang J, Zhang J, Zhang J, Zhang T. Anti-aging and anti-inflammatory fulfilled through the delivery of supramolecular bakuchiol in ionic liquid. Supramolecular Materials. 2025.