NFZ pod lupą NIK: zdrowie drożeje, dostęp maleje, budżet...

Zamiast lepiej jest gorzej. Tak w skrócie można podsumować sytuację w polskiej ochronie zdrowia na podstawie wyników najnowszej kontroli Najwyższej Izby Kontroli, dotyczącej funkcjonowania Narodowego Funduszu Zdrowia w latach 2021–2024. Mimo wzrostu przychodów i zastrzyków finansowych, nie udało się poprawić dostępności diagnostyki i leczenia. Przeciwnie – pojawiły się nowe „białe plamy”, a czas oczekiwania na świadczenia wydłużył się.

Kulejący budżet i droższe leczenie

Choć przychody NFZ wzrosły nominalnie o 8,3%, to realnie – po uwzględnieniu inflacji – zmalały. W tym samym czasie koszty Funduszu zwiększyły się o ponad 30%. Wskaźnik pokrycia kosztów ze składek wahał się od 90 do 96%, co oznacza, że składki zdrowotne nie wystarczały na pokrycie wydatków na świadczenia.

Sytuacji nie poprawiła nawet sprzedaż obligacji Skarbu Państwa o wartości ponad 3,3 mld zł – transakcja zakończyła się poniżej wartości nominalnej, co NIK uznała za efekt trudnej sytuacji finansowej Funduszu. NFZ poniósł też dodatkowe koszty wynikające z reform systemowych – m.in. finansowania szczepień, ratownictwa medycznego czy leków refundowanych dla dzieci i seniorów – których łączna wartość przekroczyła 113 mld zł.

Białe plamy, które nie znikają

Jednym z głównych zarzutów NIK jest brak skutecznego nadzoru nad zapewnieniem dostępności świadczeń zdrowotnych. W wielu regionach nie zrealizowano planów zakupowych, przez co pacjenci wciąż nie mają dostępu do niektórych świadczeń. Problem nie dotyczył pojedynczego roku – „białe plamy” utrzymywały się w tych samych lokalizacjach przez kolejne lata.

Kontrolerzy krytycznie ocenili fakt, że NFZ nie zbierał danych o obszarach z niedostatecznym dostępem do świadczeń i nie podejmował działań naprawczych. Centrala Funduszu argumentowała, że to zadanie oddziałów wojewódzkich. NIK uznała to tłumaczenie za nieuzasadnione – to Prezes NFZ zawiera umowy z placówkami i odpowiada za nadzór nad regionalnymi strukturami.

Plany bez pokrycia

Choć formalnie plany finansowe, zakupowe i pracy były przygotowywane terminowo, ich realizacja pozostawiała wiele do życzenia. Fundusz przekraczał zakładane limity finansowe, sięgał po rezerwę migracyjną przed czasem i nie analizował ryzyk zgodnie z obowiązującymi standardami. W praktyce oznacza to brak elastyczności i gotowości na nieprzewidziane sytuacje – jak inflacja, wzrost kosztów energii czy nagłe zmiany zapotrzebowania na konkretne świadczenia.

Wydłużone kolejki, mniejsze szanse pacjentów

W efekcie tych wszystkich nieprawidłowości pacjenci czekają dłużej na diagnozę i leczenie. Wydłużył się również czas potrzebny na „wyzerowanie” kolejek w sytuacji, gdyby nie trafiali do nich nowi pacjenci – co pokazuje, że system jest coraz mniej wydolny. NIK ostrzega, że dalsze obciążanie NFZ dodatkowymi obowiązkami bez zapewnienia adekwatnych środków może doprowadzić do trwałego ograniczenia dostępności opieki zdrowotnej w Polsce.

Wnioski

Biorąc pod uwagę narastającą nierównowagę systemu ochrony zdrowia, której objawami są pogorszenie sytuacji finansowej płatnika publicznego oraz ograniczenie dostępu do świadczeń zdrowotnych dla osób uprawnionych, Najwyższa Izba Kontroli wnosi do:

Ministra Zdrowia

• O podjęcie działań zmierzających do poprawy sytuacji finansowej płatnika publicznego oraz dostępu do świadczeń zdrowotnych dla osób uprawnionych;

Prezesa NFZ

• O opracowanie i wdrożenie mechanizmu pozwalającego na bieżące monitorowanie przez Prezesa NFZ obszarów, w których nie zabezpieczono lub zabezpieczono w sposób niewystarczający dostęp do świadczeń zdrowotnych dla uprawnionych, zgodnie z przyjętymi planami ich zakupów;

Prezesa NFZ i Dyrektorów OW NFZ

• O podjęcie działań zmierzających do niezwłocznego przeprowadzania postępowań w sprawie zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.

Minister Zdrowia zadeklarował w stanowisku do Informacji realizację sformułowanych w wyniku kontroli wniosków, jednakże NIK z zaniepokojeniem odnotowała fakt, iż nie przedstawił żadnych, poza wsparciem z budżetu państwa dla NFZ, rozwiązań systemowych zmierzających do poprawy sytuacji finansowej płatnika.

Źródło: NIK